«داعش» ؛ زخمي عميق بر چهره خاورميانه — بخش اول

گروه تروريستي «داعش» که به تاکتيک‌هاي بي رحمانه و بمب گذاري هاي انتحاري شهرت دارد، شهر موصل را تصرف و پيشروي به سوي مناطق ديگر را در عراق آغاز کرد که زنگ خطري براي اين کشور و منطقه است. به همين بهانه، در مطلب پيش رو، به چگونگي پيدايش اين گروه تکفيري وزمينه هاي رشد واهداف آن،دريکي ازبحراني ترين مقاطع تاريخ خاورميانه مي پردازيم. گروه تروريستي موسوم به دولت اسلامي عراق و شام (داعش) که با تصرف موصل،دومين شهر مهم عراق، ضربه اي بزرگ به دولت اين کشور وارد کرد، خطري بزرگ براي خاور ميانه محسوب مي شود.
داعش مدتي کنترل شهر«فلوجه»عراق رادراختيار داشت وباقاطعيت مي توان گفت قدرتمندترين گروه معارضي است که با بشار اسد،رييس جمهوري سوريه مي جنگد.سقوط شهر موصل و تصرف آن به دست داعش، آمريکا را بر آن داشت که درباره اوضاع بسيار وخيم اين شهر ابراز نگراني کند و درباره تهديدي که اين گروه مي تواند براي کل منطقه به همراه داشته باشد، هشدار دهد.سخنگوي بان کي مون، دبيرکل سازمان ملل متحد نيز درباره وخامت اوضاع امنيتي موصل، عميقا ابراز نگراني کرد.
اما داعش چيست که اين چنين باعث نگراني همگان شده است؟خبرگزاري فرانسه چندي پيش طي گزارشي، بدون اشاره به نقش غرب در پيدايش و تغذيه اين گروه تروريستي ، به چگونگي شکل گيري اين گروه تکفيري و معرفي سرکرده آن پرداخت .در اين گزارش آمده است : سرکرده اين گروه تروريستي «ابوبکر البغدادي» است وهزاران جنگجوي افراط گرا در سوريه و عراق از اين گروه حمايت مي کنند.
بسياري از اين افراد، اتباع کشورهاي غربي هستند و به نظر مي رسد گروه داعش در حال سبقت گرفتن از شبکه تروريستي القاعده است که تا همين اواخر، خطرناک ترين گروه افراط گرا در جهان شناخته مي شد.هرچنددولت هاي غربي نگران هستند که داعش در الگو برداري از القاعده ،دست به حملات خارجي بزند، اما مهم ترين دغدغه فعلي آنها، بازگشت مجدد جنگجويان خارجي است که جذب داعش و سرکرده آن شده اند.
از جمله اين افراد مي توان به «مهدي نموش» جوان ۲۹ ساله فرانسوي اشاره کرد که پس از يک سال جنگ براي داعش در سوريه، ماه گذشته موزه يهوديان بلژيک را به گلوله بست.گروه مشاوردرامور مسائل راهبردي و امنيتي«سوفان» که در نيويورک مستقراست، برآورد مي کند که تا کنون ۱۲ هزار جنگجوي خارجي به سوريه سفر کرده اند که ازاين ميان،۳۰۰۰ نفرشان اتباع غربي هستند.
طبق نظر«پيتر نيومن»استاد دانشگاه سلطنتي لندن، گروه تروريستي داعش که درابتدا توانسته بودحدود۸۰ نفرازجنگجويان خارجي حاضر در سوريه را جذب خود کند، بيشترين جذابيت را براي اين افراد دارد.داعش بر خلاف ديگر گروه هايي که با دولت بشار اسد مي جنگند، ادعا مي کند که هدفش استقرار دولتي آرماني است که اين گروه آن را دولت اسلامي عراق و شام مي خواند و در قياس با گروه تروريستي «جبهه النصره» که شاخه القاعده در سوريه است، محدوديت ها و موانع کمتري براي جذب نيرو دارد.داعش همچنين با انتشار دو نشريه و ويديوهايي به زبان انگليسي يا با زير نويس انگليسي، کوشيده است تا نيروهاي غير عرب را جذب کند.
اين گروه افراط گرا مي گويد توانسته است از انگليس، فرانسه، آلمان، ديگر کشورهاي اروپايي، آمريکا، جهان عرب و قفقاز، جنگجوياني را به عضويت خود درآورد.بخش زيادي از جاذبه داعش به شخص ابوبکر البغدادي مربوط است که به عنوان فرمانده ميداني و کارشناس فنون جنگي معرفي شده است و همين تمايزي مهم ميان وي و «ايمن الظواهري» سرکرده القاعده ايجاد مي کند.
به گفته «ريچارد بارت» رييس سابق بخش مبارزه با تروريسم سازمان اطلاعات خارجي انگليس موسوم به «ام. آي- ۶»ظواهري دست کم ۱۰ سال است که در نقطه اي واقع در منطقه مرزي ميان افغانستان و پاکستان مخفي شده و عملا هيچ اقدامي به جز صدور چند بيانيه و ويديو از او ديده نشده است.در حالي که بغدادي فعاليت‌هاي قابل توجهي داشته است.
وي شهرهايي را به تصرف درآورده، شمار زيادي نيرو بسيج کرده و بي رحمانه در سراسر عراق و سوريه دست به کشتار مي زند. «بارت» گفت:اگرکسي اهل عمل باشد،قطعا بغدادي رابرمي‌‌گزيند. بغدادي ظاهرا اندکي پس از حمله آمريکا به عراق در سال ۲۰۰۳ فعاليت خود را آغاز کرده است‌. در اکتبر ۲۰۰۵، نيروهاي آمريکايي مدعي شدند که طي حمله اي به منطقه مرزي عراق و سوريه، «ابو دعا» يا همان ابوبکرالبغدادي را در بغداد به هلاکت رساندند،امااين خبردرست نبود، زيرا وي در ماه مه ۲۰۱۰ و پس ازکشته شدن دو نفرازسرکردگان اين گروه که در آن زمان خود را «دولت اسلامي عراق» مي‌ناميد، سرکردگي اين گروه را عهده دار شد.
از آن زمان به بعد، به تدريج جزئياتي درباره بغدادي افشا شد.در اکتبر سال ۲۰۱۱، وزارت خزانه داري آمريکا نام وي را در فهرست تروريست‌ها قرار داد و اعلام کرد که وي متولد ۱۹۷۱ در شهر سامراي عراق است .چندي پيش،عراق براي نخستين بار رسما تصويري از وي منتشر کرد که در آن بغدادي را فردي با سر بي مو، داراي ريش که کت و شلوار و کراوات به تن داشت، نشان مي داد .در زمان آغاز روي کار آمدن بغدادي، گروه وي در موقعيتي شکننده و خطرناک قرارداشت،زيرا همزمان شده بود با افزايش شديد شمار نيروهاي نظامي آمريکا درعراق و روي گرداندن سران قبايل سني مذهب اين کشورازاو،که ضربه اي بزرگ به گروهش محسوب مي شد.
اما درسال۲۰۱۳، گروه وي با جهشي عظيم، قلمرو فعاليت هايش را به سوريه توسعه داد.بغدادي تلاش فراوان کرد تا «جبهه النصره» را با داعش ادغام کند، اما اين گروه پيشنهاد ادغام را نپذيرفت و اين دو گروه به صورت کاملا مجزا به فعاليت هاي تروريستي خودادامه مي دهند.ظواهري به داعش دستور داد تا فعاليت هايش راصرفا به عراق محدود کند و اجازه بدهد سوريه قلمرو اختصاصي براي فعاليت هاي تروريستي النصره باشد، اما بغدادي و جنگجويانش آشکارا با اين دستور سرکرده القاعده مخالفت کردند و نه تنها با اسد، بلکه با جبهه النصره نيز به مقابله پرداختند.
 
* تلاشي ناکام براي جبران شکست سوريه
شورشيان داعش بعد از شکست در فلوجه و رمادي و نيز ناکامي در سوريه، به ويژه بعد از برگزاري انتخابات رياست‌ جمهوري در اين کشور،درفضايي امن و آرام، به فکر ايجاد جبهه‌اي جديد درسامرا بودند که ناکام ماندند.گروهي از عشايردرهمکاري با داعش به مراکز پليس و ارتش شهر«سامرا» حمله کردندو با مشغول کردن اين نيروها، فرصتي را فراهم کردند تا در غياب وضعيت مناسب دفاعي، داعش بتواند به راحتي وارد شهر شود که چنين شد و داعش توانست با۵۰۰۰ نيرو به سامرا حمله کند و۹۰ درصد محلات شهر را به طور کامل به تصرف خود در آورد.
داعش همچنين براي دستيابي به حرمين امامين عسکريين (عليهما السلام) نيز حمله‌اي را ترتيب داد،اما به خاطر دفاع شديد مدافعين حرم، در اين کار ناکام ماند.بعد از آن بود که ارتش عراق به خود آمد و تعداد زيادي بالگرد و هواپيما به صحنه نبرد اعزام کرد. شهر در محاصره قرار گرفت.
نيروهاي امنيتي و نظامي عراق بلافاصله در سامرا حکومت نظامي اعلام کردند و همه راه‌هاي منتهي به حرمين عسکريين(ع)را بستندوپليس دراستان صلاح‌الدين به حالت آماده‌باش درآمد.پس از بحراني شدن شهر سامرا، بلافاصله فرمانده نيروي زميني ارتش عراق با ۳۰۰ دستگاه خودروي زرهي با هدف حمايت از نيروهاي امنيتي در جنگ با تروريست‌هاي داعش وارد اين شهر شد. درنهايت، نيروهاي امنيتي و نظامي عراق،شهرسامرا را طي عملياتي که درآن بالگردهاي ارتش عراق نيز مشارکت داشتند، از عناصر تروريستي داعش پاکسازي کردند.
 
*برهه زماني حمله به سامرا
عمليات داعش درسامرا درحالي صورت ‌گرفت که ارتش عراق به مخفيگاه‌هاي داعش دررمادي و فلوجه دراستان«الانبار»درغرب عراق يورش برده ودرگيري‌هاي داعش باارتش آزاد سوريه و گردان‌هاي جنگي درمناطق شمال سوريه،شکست‌هاي سنگيني را براي اين گروه به همراه داشته است. همچنين قابل پيش‌بيني است که نيروهاي داعش به زودي مجبور به عقب نشيني از فلوجه بشوند.
به تعبير ديگر سخت شدن کار براي داعش در فلوجه، اين گروه را براي فرار از شکست، به گشودن جبهه ديگري اين بار در سامرا کشاند. ضمن آنکه اين گروه تلاش کرد با تصرف شهر سامرا، اين شهر را مرکز اقدامات خود پس از فلوجه قرار بدهد. تصور داعش اين است که با گسترش تفکر وهابي‌گري در سامرا، شرايط براي پذيرش آنها در اين شهر فراهم‌تر است و ضمنا به علت حضور حرمين عسکريين (عليهما السلام) تصرف اين شهر براي داعش حرکتي نمادين به شمار مي‌آمد.علت ديگري را نيز مي‌توان براي اقدام شورشيان داعش در سامرا تصور کرد.
برگزاري انتخابات در سوريه آن هم در فضايي امن، باعث شد برخي معارضان از اينکه از حضور در انتخابات سر باز زدند، پشيمان شوند. اين مورد در کنار شکست‌هاي ميداني پياپي تروريست‌ها در اين کشور، گروه‌هايي مانند داعش را متمايل به عمليات و حضور بيشتر در عراق کرده است. به معنايي ديگر اين گروه‌هاي تروريست تلاش مي‌کنند شکست در سوريه را در عراق جبران کنند.
اما نکته‌اي که با توجه به غافلگيري دولت بغداد بااين حادثه به ذهن متبادر مي‌شود، ميزان آمادگي و هوشياري ارتش عراق است.اين ماجرابه وضوح نشان مي‌دهدارتش عراق به سطح بالاتري ازهوشمندي نياز دارد که البته ريشه اين مشکل را بايد در جاي ديگري جستجو کرد.
در واقع، تقصير از مربيان و آموزش‌دهندگان نظاميان عراقي است که کسي جز نيروهاي اشغالگر عراق نبودند. به نظر مي‌رسد اشغالگران آمريکايي به‌رغم برخورداري از تجهيزات، امکانات و مهارت‌هاي فراوان در امور نظامي، حداقل‌هاي خود را در اختيار نيروهاي عراقي قرارداد‌ه‌اند. با توجه به اين امر،اين نيروها براي داشتن هوشمندي بيشتر، به تقويت نيازمندند تا بتوانند سر بزنگاه جلوي وقوع چنين حوادثي را سد کنند .
 
* تقلا براي ناکام گذاشتن تشکيل دولت عراق
گروه تروريستي داعش که نتوانست انتخابات عراق را به شکست بکشاند،درتقلايي بيهوده براي ناکام گذاشتن روند دموکراتيک در اين کشور و تشکيل دولت جديد، به طور شتابزده حملات خود را تشديد کرد که يکي از آنها حمله به سامرا بود.گفته مي‌شد که دليل موفقيت اوليه داعش در سامرا، همکاري برخي عشاير با اين تروريست‌ها بود، اما به هر حال ارتش عراق با واکنشي سريع، نشان داد که در مقايسه با گذشته، توانمندي‌هايي در مهار تروريسم کسب کرده است.
«نوري مالکي» نخست وزير عراق نيز در پي اين حمله تروريستي گفت: حمله داعش به سامرا و مرقد امامين عسکريين (ع) تلاشي شکست خورده براي ايجاد فتنه مذهبي و سبک کردن محاصره تروريست‌هاي استان الانبار بود.تحليلگران سياسي دلايل متعددي براي حمله ناگهاني داعش به سامرا طرح کردند، اما به نظر مي‌رسد اصلي‌ترين دليل و انگيزه حمله تروريستي داعش براي اشغال سامرا، انتقام عربستان سعودي از انتخابات دموکراتيک برگزار شده در عراق و ناکامي تروريست‌ها در به شکست کشاندن آن باشد.کما اينکه پيش از انتخابات نيز مالکي گفته بود که رياض عليه عراق اعلام جنگ کرده است.
به نظر مي‌رسد که تروريست‌ها پس از ناکامي‌هاي مستمر در استان الانبار و شکست در ناامن کردن فضاي انتخابات پارلماني اخيردرعراق، تمام تلاش خود را وقف جلوگيري از تشکيل دولت جديد عراق و بي‌کفايت جلوه دادن دولت دموکراتيک عراق کردند، هر چند،ازسوي ديگر،مي‌توان گفت که يکي از دلايل موفقيت تروريست‌ها در نفوذ به سامرا، همين اختلافات سياسي موجوددرعراق وعدم دستيابي سران سياسي به توافق درباره دولت آينده است.
به اعتقادکارشناسان، تشديد حملات داعش درعراق، برگرفته از نقشه‌اي از پيش طراحي شده براي ناکام گذاشتن فرايند تشکيل دولت ملي عراق است.نکته‌اي که بايد به آن توجه کرد اين است که اقتدارارتش عراق درمقابله با تروريست‌ها و عقب نشيني‌هاي مستمر داعش، نهايتا موجب خواهد شد عناصر تروريست به کشورهاي مبدأ و مورد حمايت خود بازگردند که دراين صورت خطري براي آنها محسوب خواهند شد.ازديگردلايل و انگيزه‌هاي حمله تروريستي به سامرا، مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد :
*ناکامي تروريست‌هادراستان‌هاي غربي:به رغم آنکه ماه‌هاست تروريست‌ها دراستان الانبار،تلاش دارند کنترل امور را به دست گيرند و درشهر فلوجه نيز موفقيت‌هايي را درهمين راستا کسب کردند، اما ارتش بسياري از مواضع و مخفيگاه‌هاي آنها را شناسايي کردو هدف قرارداد و صدها تن از آنها را کشت و دستگير کرد و جنگ در اين استان براي داعش فرسايشي و همين امر موجب شد تا شکاف بين بخش‌هاي مختلف اين گروه تروريستي افزايش يابد و عناصر اين گروه به جان هم بيافتند.
داعش در صورت پيروزي در سامرا مي‌توانست جايگاه خود و روحيه عناصر خود را تقويت کند، زيرا اولا با رشد تفکر تکفيري در اين شهر، مي‌توانست براي مدت ها بر آن چنبره بزندو کانون درگيري‌ها را از فلوجه به اين شهر منتقل کند ودوما به دليل وجودحرم‌هاي امامين عسکريين‌(ع) در اين شهر،اشغال آن مي‌توانست يک پيروزي نمادين و بزرگ براي تکفيري‌ها به شمار آيد و سوم اينکه به هدف خود در ايجاد فتنه طايفه‌اي ميان شيعيان و اهل تسنن دست يابد.
*برگزاري موفق انتخابات رياست‌جمهوري درسوريه ازيک سو وشکست‌هاي ميداني پياپي تروريست‌ها دراين کشور،گروه‌هايي مانند داعش را متمايل به عمليات وحضور بيشتردرعراق کردوآنها راواداشت تا به جاي پذيرش شکست سوريه، انتقام آن را از عراق بگيرند.
 
* قدرت داعش يا خيانت عوامل صدام
با تمامي اينها، نبايد ازيادبردکه اختلاف سياسي برخي رهبران عراق، ناهماهنگي هايي در ارتش و خيانت و ماجراجويي برخي گروه ها و بازماندگان رژيم بعث، از موثرترين عوامل پيشروي داعش در اين کشور است .
روزنامه«الراي» کويت،چندي پيش به واکاوي دلايل پيشروي داعش پرداخت وبه نقل ازيک فرمانده نظامي عراق نوشت:«شهرموصل به چندسبب سقوط کرد.مهمترين آنها اين است که داعش در يک آغوش گرم پناه گرفته بود و يورش خود را از درون شهر آغازکرد و در بيرون ادامه داد.اين فرمانده عراقي که «الراي»به نام اواشاره نکرد،افزود:تروريست هااز جنوب از منطقه «مدائن»، از شمال غربي از فلوجه و ابوغريب،ازشمال شرقي ازبعقوبه وازشمال ازجاده سامرا- بغداد،تلاش دارند به پايتخت نزديک شوند.
به گفته او،اگرداعش به بغدادنزديک شود،همين سناريودرپايتخت پيش بيني مي شود،ولي خوشبختانه همه اقدام هاي پيشگيرانه درمناطق گوناگون بغداد صورت گرفته وبرخي عمليات ويژه دستگيري براي جلوگيري ازتکرارسناريوي موصل انجام شده است.
وي افزود:نهادهاي نظامي عراق درنخستين رويارويي با تروريست ها شکست خوردند و باعث شدند اين گروه درموصل پيشروي کند، اما هم اکنون اوضاع تغيير يافته و دوره هاي فشرده داوطلبان براي شرکت درجنگ خياباني وشهرها در چندين اردوگاه شامل پايگاه هاي نظامي دراستان‌هاي صلاح الدين و دياله و شهر سامرا آغاز شده است‌.
وي گفت: تغيير و تحول ريشه اي در سطح فرماندهان نظامي ارتش عراق انجام شده و اتاق‌هاي عمليات به منظور گرفتن تصميم‌هاي لازم براي بکارگيري نيروها و تجهيزات نظامي بر پايه نيازهاي عملياتي موجود،بدون نياز به دستور مراجع بلندپايه تر، تشکيل شده است.گروه تروريستي داعش در روزهاي پيش با يورش به برخي مناطق عراق، شماري از شهرهاي اين کشور را اشغال کرد که با سازماندهي دوباره ارتش، بخش هايي از مناطق اشغال شده، آزاد شد و به کنترل ارتش درآمد.
 
*شعله ور کردن آتش درمنطقه
گروه تروريستي داعش براي دامن زدن به جنگ هاي مذهبي در عراق، همه توان خود را به کار گرفته است. اين گروه ها تلاش مي کنند با يورش به مرقد امامان شيعه(ع) و نيز کشتار شيعيان، يک جنگ مذهبي را در اين کشور رقم زنند.
پياده کردن چنين برنامه شومي، نه فقط عراق را خواهد سوزاند، بلکه همه منطقه خاورميانه را ملتهب خواهد ساخت.در اين پيوند، روزنامه «الشرق الاوسط» نوشت: اقدام ها و تهديدهاي داعش در عراق، همه منطقه را به سوي مصيبتي که پيامدهاي ناگواري دارد، سوق خواهد داد.
تهديد داعش درباره پيشروي به سوي بغداد و تلاش اين گروه براي ورود به سامرا و همچنين بلندپروازي تکفيري ها براي اشغال شهرهاي مذهبي نجف و کربلا، در شرايط کنوني عراق دغدغه‌اي بزرگ قلمداد مي شود .به نوشته اين روزنامه،طرح‌هاي شيطاني بزرگي در دست اجرا است تا همه مردم منطقه را وارد شعله هاي آتش کند.
اگرچه اکنون گروه دهشت افکن داعش شهرهاي عراق و سوريه را هدف قرار داده است،اما اگربااين گروه تندرو وبلندپروازرويارويي نشود،خطراتش دامن همه کشورهاراخواهد گرفت؛ به طوري که کشورهاي پشتيبان دهشت افکنان نيزازتيررس يورش گروه دهشت افکن داعش درامان نخواهند بود.
در اين پيوند، «شملان العيسي» استاد علوم سياسي دانشگاه کويت،به شبکه «المدي پرس» عراق گفت: بي ثباتي عراق براوضاع امنيتي همه منطقه تاثير خواهدداشت واين فقط کويت نخواهدبودکه ازگروه داعش زيان خواهد ديد،بلکه کل جهان اسلام از خطر اين گروه دهشت افکن در امان نخواهد بود.
همچنين«عبدالله الغانم» ديگر استاد علوم سياسي اين دانشگاه، تاکيد کرد:«برجسته ترين خطر گروه دهشت افکن داعش براي کويت و کشورهاي حاشيه خليج فارس، انديشه هاي افراطي اين گروه است. اين گروه با اسم دين، جوانان را به سوي خود مي‌کشاند.»گروه داعش توانسته است منابع مالي گسترده‌اي را به دست آورد.
اين ثروت در قدرت يابي داعش نقش عمده‌اي داشته است.«صبره قاسمي» موسس «جبهه الوسطيه» مصر، در گفتگو با روزنامه «صدي البلد» اين کشورهشدار داد که اردن و عربستان سعودي مقصد بعدي دهشت افکنان داعش خواهند بود.
پس از اعلام موجوديت گروه تروريستي داعش، برخي کشورها اين گروه را به رسميت شناختند و از آن پشتيباني مالي، تسليحاتي و لجستيکي به عمل آوردند.وي گفت: گروه دهشت افکن داعش، مغول‌هاي زمانه‌اند که به هيچ يک از منشورهاي بين‌المللي وحقوق بشري پايبند نيستند.
 
ادامه داردمنبع: روزنامه اطلاعات۹۳/۴/۱