علّامه ملا محمد باقر بالک (مدرس کردستانی)

ایشان فرزند حسین خان مشهور به «ئاغاگه‌وره» (آقابزرگ) است و در جد هشتم به خان احمدخان اردلان می‌رسد. مادرش فاطمه خانم دختر مرحوم ملا عبدالله از خانواده شیخ ‌الا سلامی‌های سنندج و همچنین عموزاده ملا لطف‌الله شیخ الاسلام بوده است.
محمد باقر در روز هیجدهم ماه شوال سال۱۲۷۴هجری شمسی و ۱۳۱۶هجری قمری در روستای «نزاز» واقع در پنجاه کیلومتری شهر سنندج متولد شده است.
از همان ایام کودکی به تحصیل پرداخته و قرآن را در مدت سه ماه آموخته است و بعد از آن تا سن چهارده سالگی کتاب های اولیه حوزه‌های آن زمان را فراگرفته و سپس در مدت هشت سال مجموعه علوم دینی را به اتمام رسانیده و از «ملا محمد مولانا» پسر ملا عارف پسر مرحوم علامه ملا احمد نودشه‌ای اجازه اِفتا و تدریس دریافت کرده است.
آنگاه به قریه «چۆر» رفته و برای نخستین بار در آنجا سمت امام جماعت مسجد را بر عهده گرفته است و در مدت اقامت شش ساله اش در روستای چۆر از کتابخانه و علمای خاندان سادات آنجا بهره فراوانی برده است و پس از آن به روستای «بالک» مریوان نقل مکان کرده و تا پایان عمر (قریب ۵۰سال) در آنجا به تدریس و تألیف و خدمات دینی مشغول بوده است.
ماموستا ملا باقر عالمی بزرگ و مشهور بوده و اکثر علمای مناطق کردستان نزد وی تلمذ نموده و بیش از ۳۰۰طلبه از او اخذ اجازه کرده‌اند.
وی در مجموع ۵۵سال تدریس کرده (۶سال در چۆر و ۴۹سال در بالک) و بالغ بر ۲۰۰کتاب و مقاله از خود به یادگار گذاشته است.
یکی از خصوصیات بارز علامه ملا باقر که زوایای زندگی ایشان را تحت‌الشعاع قرار داده بود عشق فراوان او به سرور عالم خاتم النبین حضرت رسول اکرم(ص)بوده است.
علامه باقر که به “مدرس کردستانی” شهرت داشت ؛ علاوه بر آنکه در علوم ظاهر به پایه‌ای رسیده بود که عالمان، او را شافعی زمان می‌نامیدند، در علم باطن نیز مدارج بسیاری را طی کرده بود.
این عالم و عارف بزرگ سرانجام و در سن ۷۶سالگی در روز جمعه ۱۷/۱۰/۱۳۵۰هجری شمسی مطابق با ۱۹ذی‌قعده ۱۳۹۲هجری قمری در قریه بالک، دار فانی را وداع گفت و در همانجا به خاک سپرده شد.
یادش گرامی و راهش پر رهرو باد!
اظهار نظر چند دانشمند در خصوص مقام علمی علامه ملا محمد باقر
حافظ شناس و قرآن پژوه شهیر معاصر، استاد بهاءالدین خرمشاهی در مورد مقام علمی علامه بدیع الزمان کردستانی چنین می گویند: « استاد بدیع الزمانی در مقام علمی و حافظه و محفوظات شگفت آور دست کمی از استاد بدیع الزمان فروزان فر نداشت ، درسی که با ایشان داشتیم ادبیات عرب یا ادبیات منظوم عربی بود ، در تمام عمرم مردی به جامعیت او در عربی ندیده ام ، استاد بدیع الزمانی شاید یکصد هزار بیت عربی از قصیده و قطعه و غزل در حفظ داشت ، کلاس او پرشاگردترین کلاس در دانشکده ادبیات بود، نزدیک به دویست نفر بر سر درس او حاضر می شدند، اگر بگویم احاطه ی علمی و وسعت معلومات او و نظر نقاد و نکته یاب او یادآور ائمه ی ادب قرون سوم و چهارم هجری بود مبالغه نکرده ام » (فرار از فلسفه، زندگی نامه ی خود نوشت فرهنگی ، نشر جامی، تهران ۱۳۷۷،ص۱۷۹و۱۷۸)
استاد بلند آوازه و دانشمند معاصر دکتر احمد مهدوی دامغانی، استاد ممتاز پیشین دانشگاه تهران و استاد کنونی دانشگاه هاروارد آمریکا که از اساتید مسلم و کم نظیر در عرصه ی زبان و ادبیات عرب و زبان و ادبیات فارسی می باشد ، در خصوص شخصیت علمی و ادبی علامه بدیع الزمان کردستانی چنین اظهار نظر می کند :
«مرحوم بدیع الزمانی از آن رو که به طوری مرتب و درست و منطبق با سنت متبع و معهود، درس خوانده بود در کلیه ی علوم انسانی از فقه و تفسیر و حدیث و رجال و اصول فقه و کلام و فلسفه و عرفان وارد و متفنن و در حدیث و خصوصاً « غریب الحدیث» متبحر بود و در ادب عرب و مباحث آن عموماً از صرف و نحو و بیان و عروض استاد مُسُلّم و در لغت و نقدالشعر و معرفت غریب الاثار(از شعر و حدیث)بی هیچ مبالغه ، وحید عصر و فرید زمان و از ائمه ی بلند بلامنازع و وحید عصر بود و تصور نشود که مقصودم فقط در ایران است، که او در سرتاسر عالم وسیع اسلام ، کم نظیر و شاید بی بدیل بود!
این بنده قریب سی سال مستمراً ریزه خوار خوان علم و فضل آن بزرگوار بودم و وقتی که به سعادت درک محضر پر برکت ایشان نائل شدم، به اصطلاح یک دوره سطح و ادبیات عرب را (آن هم در مشهد مقدس که در میان حوزه های علمیه، به اهتمام به ادبیات مشهور است) خوانده و معنی ابن هشام ومطول تفتازانی را در خدمت استادی مانند مرحوم شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری تلمذ کرده بودم و از خرمن بزرگانی چون مرحوم مبرورعلامه قزوینی قدس سره و مرحومان فاضل تونی و بهمنیار و تدین و فروزان فر، رحمت الله تعالی علیهم به قدر استعداد خود خوشه چینی کرده بودم اما همینکه به حضور استاد بدیع الزمانی رحمه الله علیه رسیدم دیدم که گویا شاعر وصف الحال مرا سروده که :
آفاق را گردیده ام مهر بتان ورزیده ام
بسیار خوبان دیده ام اما تو چیز دیگری
(مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، یادنامه شادروان استاد عبدالحمید بدیع الزمانی ،شماره ۱و۲-سال ۲۴بهار و تابستان ۱۳۵۶،صص ج،چ،ح،خ)
استاد علامه ی شهیر جلال الدین همایی در رثای علامه بدیع الزمان کردستانی چنین سروده اند :
چون بدیع این زمان عبدالحمید اوستاد آنکه در فن ادب صاحب و ابن الحمید
در زبان و شعر تازی پایدارومایه ور با ذکای طبع و حفظ سالم و قول سدید
زین جهان فانی اندر جنت باقی شتافت خیمه بر ملک بقا زد زین جهان عبدالحمید
(همان،ص ب).
پروفسور دکتر مصطفی ابراهیم زَلْمی، استاد ممتاز دانشگاه بغداد و عضو برجسته ی فرهنگستان دمشق و قاهره و دارای دکترای فقه و شریعت اسلامی از دانشگاه بغداد(که خود از برجسته ترین فارغ التحصیلان حوزه ها و حجره های کردستان می باشد و ترجمه ی یکی از تالیفات ماندگار ایشات تحت عنوان :« خاستگاه اختلاف در فقه مذاهب» که توسط دکتر حسین صابری صورت گرفته، در مقاطع تحصیلی دکتری و کارشناسی ارشد رشته های فقه و مبانی حقوق اسلامی و سایر رشته ها در دانشگاه های ایران تدریس می شود) در خصوص مقام علمی و مرتبت و منزلت و پایگاه دانشمند فرزانه و علامه عدیم النظیر و اندیشمند بی همال ملا محمد باقر بالک مریوانی (مدرس کردستانی)، دانشمند بی نظیر علوم اسلامی و دانش های معقول و منقول در ۱۰۰صد سال اخیر که بالغ بر ۳۰۰دانشمند و مجتهد و متکلم و مدرس عالی رتبه از محضر وی مُجاز گشته اند و در روستای «بالک» مریوان به مدت ۶۰سال به تدریس فلسفه،کلام و هیات و نجوم و اسطرلاب و اصول فقه و تفسیر و علم حدیث و…پرداخت، چنین می گوید :«له وانه یه چل مه‌دره‌سه (حوجره)و لای چل ماموستا زیاتر چووبم و لایان خوێندبێتم(له کُردستانی ئێران و ئێراق)،له مامۆستا مه‌لا باقری بالک عالم تر و وردترم نه‌دی، به‌ڕاستی له گه‌وره‌ترین زانایانی کُرد ئه‌ژمێر درێ له زه‌مانی خۆی دا، ئه‌توانم بڵێم : هه‌مووعیلمه‌کانی ئیسلامی له به‌ر بوو، له مه‌عقووڵ و له مه‌نقووڵ، به‌ڵام له مه‌عقووڵ دا زیاتر ده‌ستی باڵای هه‌بوو .
کاتێ ده‌رسی ئه‌وته‌وه کتێبی له به‌ر ده‌می خۆی دا نه‌ئه‌نا، به فه‌قێکه‌ی ئه‌وت : سه‌ره‌تای ده‌رسه‌که‌ت بخوێنه‌وه، فه‌قێکه مه‌وزووعه‌که‌ی ئه‌خوێنده‌وه، له کوێ ئه‌و باسه ته‌واو ئه‌بووئه‌یفه‌رموو : ڕاوه‌سته ، ئینجا مامۆستا مانای عیباره‌ته‌کانی لێئه‌دایه‌وه، له پاشا مانای ئه‌و حاشیانه که له سه‌ر کتێبه‌کان باسی ئه‌کردن ، له پاش شی کردنه‌وه‌ی مه‌وزووعه‌که ئه‌یفه‌رموو : فڵان وا ئه‌ڵێت و فڵان مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه ، فڵانیش مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه، له جه‌وهه‌ری مه‌وزووعه‌که‌دا خیلاف نیه.
له کتێبی جمع الجوامع دا له (ئوسوولی فیقهدا) زۆر جار له یه‌ک له په‌ڕه‌دا شه‌ش حه‌وت جار ئه‌ڵێت «وقیل» واتا شه‌ش حه‌وت ڕه‌ئی تیا باسی ئه‌کرا، ئه‌ویش هه‌موو ڕه‌ئیه‌کان و ئیختیلافه کانی ئه‌کرده‌وه به له‌فزی! ئه‌مه‌م زۆر لا سه‌یر بوو، چوونکه ئه‌وه‌م له که سی تر نه‌دیبو . دوایی له کتێبه‌کانی ترا هه‌ر چی بوایه له ئاراء هه‌مووی باس ئه‌کردن. له پاش باس کردنی هه‌موو ڕه‌ئیه‌ک و شی کردنه‌وه‌ی ئه‌یفه‌رموو : ڕه‌ئیی خۆیشم ئه‌مه‌یه …
مامۆستا مه‌لا باقری بالک پیشه‌ی وا بووه هه‌موو ڕوژێک نانی به‌یانی پیش نوێژی به‌یانی ئه‌خوارد، یانی پێش بانگی به‌یانی ، له پاشا ئه‌هات بۆ مزگه‌وت پێش نوێژی به‌یانی ئه‌کرد. حوجره‌ی فه‌قێکان له سه‌ر بانی مزگه‌وته‌که‌ی « بالک»بوو، که نوێژه‌که‌ی ته‌واو ئه‌کرد ئه‌هات بۆ سه‌ربان به عه‌ساکه‌ی له ده‌رگای حوجره‌ی فه‌قێکانی ئه‌دا ، زۆر جار ئه‌هات هێشتا ئێمه له خه‌و هه‌ڵنه‌ستابووین!»
پروفسوور مسته‌فا ئیبراهیم زه‌لمی، کاروانی ژیانم؛ له‌م سه‌ر چاوه وه‌رگێراوه: مێژووی زانایانی کُرد، محه‌ممه‌د عه‌لی قه‌ره‌داغی، به‌رگی یه‌که‌م، به‌غدا ۱۹۹۸٫
شیخ محمد عثمان در مقدمه‌ای که بر کتاب عربی «الألطاف الالهیه» اثر علامه ملا باقر، نگاشته، پس از بیان پایه علمی علامه در علوم ظاهری، از تمکّن وی در علوم باطنی سخن گفته و نوشته است: « همانا من کراماتی از وی مشاهده کرده‌ام».
لازم به ذکر است هم اکنون پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد رشته ی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه آزاد اسلامی مهاباد توسط آقای امیر همتی نیا در خصوص زندگی نامه، افکار، آثار و منزلت علمی و ادبی و دینی این علامه ی نامور و این فرید دهر و وحید عصر در حال تدوین و نگارش می باشد.
همچنین پایان نامه ای دیگر تحت عنوان :«محمد باقر بالک و جهوده فی الفقه »در مقطع کارشناسی ارشد رشته ی فقه و حقوق توسط ” ئاوات سعید جبار”در دانشگاه صلاح الدین اربیل در سال ۲۰۰۸نگاشته شده است.
و پایان نامه ای نیز اخیراً در خصوص کتاب «حقیقه البشر»وی در مقطع کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی در دانشگاه های بغداد تالیف و تدوین شده است.
((خوانندگان فهیم و ارجمند به منظور مزید اطلاع در خصوص شخصیت علمی،دینی،ادبی و اخلاقی این نادره ی دوران می توانند به مقاله ی مشبع و مُمتّع علامه احمدیان در کتاب :« خه زینه» تحت عنوان«عه للامه مه لاباقر یان ده ریایه کی گه وره ی عیلم له په نا به حروکه ی زریباری مه ریوان» مراجعه فرمایند)).
اسامی برخی از آثار علامه ملا محمد باقر بالک:
·
            §         الألطاف الالهیه شرح دررالجلالیه (در علم کلام و به زبان عربی). این کتاب در سال ۱۴۱۰قمری به سفارش شیخ محمد عثمان سراج‌الدّین دوم در ۲جلد در استانبول به چاپ رسیده است. حضرت شیخ محمد عثمان، علامه ملا عبدالکریم مدرس، علامه ملا محمد بداقی،استاد دکتر محمد شریف و استاد دکتر محمد رمضان بر این کتاب مقدمه نوشته‌اند و هرکدام با تبجیل و تجلیل فراوان، از علامه ملا محمد باقر و مقام بلند علمی او یاد کرده‌اند و از اهمیّت و ارزش علمی آثارش ـ به ویژه کتاب الألطاف الهیه ـ سخن گفته‌اند.
 
§         محمودیه (در علم فقه و به زبان کردی).
 
§         تعدیل شریعت و طریقت (به زبان فارسی).
 
§         حقیقه البشر (کلام و حکمت، عربی).
 
§         منظومه در علم فرائض.
 
§         رساله در علم بیان.
 
§         رساله در علم وضع.
 
§         تحریر المقاصد (در حکمت و کلام).
 
§         رساله فی العقائد.
 
§         ارمغان جوانان (خودآموز علم نحو).
 
§         شرح قصیده بردیه.
 
§         مقدمه المنطق.
 
§         تعلیقات بر سیوطی.
 
§         تعلیقات بر تفسیر بیضاوی.
 
§         حواشی بر جامی.
 
§         تعلیقات بر شرح عقائد عضدیه.
 
§         حواشی بر شرح عقائد نسفیه.
 
§         شرح ارکان طریقت نقشبندیه.
 
§         الشهب الثاقبه فی رد المبتدعه الکاذبه.
 
§         فن الوضع.
 
§         شرح کتاب الإمام الربانی فی مبحث القضاء و القدر.
 
§         دیوان اشعار (به زبانهای عربی، کردی و فارسی).
 
§         رساله در اقسام ادراک.
 
و مجموعه‌ای از رسائل عربی، فارسی و کردی در تفسیر برخی از آیات قرآن و شرح پاره‌ای از احادیث و بعضی عبارات فقهی و کلامی.
 
گردآوری: کمال شهسواری
 
منابع:
 
§         اینترنت
 
§         دیوان مدرس کردستانی ملا محمد باقر بالک مریوان متخلص به غریق، به اهتمام محمدعارف مدرسی، چاپ اول، ۱۳۶۴٫
 
§         به‌عزێ له که‌شف و که‌ڕامه‌تی مامۆستا مه‌لا باقر بالک و باوکی، نوسین و ئاماده کردنی: عارف مدرّسی، ۱۳۸۴ .
 
§         الألطاف الهیّة شرح الدرر الجلالیّه.
 
 
 
کد مطلب: ۸۰۸۳۸  |  تاريخ: ۱۳۹۳/۱۲/۲۵  |  ساعت: ۱۶ : ۲۵