جایگاه زن و وپرداخت مهریه و نفقه در اسلامتلخیص از: دلشاد حیدری – سنندج

حضرت علی علیه‌السّلام می‌فرماید: « بدانید که آنان امانت‌های خداوند در دست شوهرانشان هستند و مردان حق ندارند به آنان ضرر و زیان رسانیده و حقوق آن‌ها را فراموش کنند». [۱] وقتی زن و شوهر با همدیگر رابطه زوجیت برقرار می‌کنند بین آن‌ها رابطه تقابل حق و تکلیف برقرار می‌شود و نسبت به هم، حق هم پیدا می‌کنند و هم تکلیف.
حقوق زن بر شوهر:
اما با توجه با سوال حقوق زن بر شوهر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
← تامین هزینه‌های زن
تامین هزینه‌های شخصی زن بر عهده‌ مرد است هر چند که زن دارای ثروت کلان باشد، لازم نیست از اموال شخصی خود استفاده کند و ما یحتاج زندگی خود را تامین کند، وجوب نفقه زن از مسلمات فقه و حقوق اسلامی است. [۲] [۳] به صورت کلی آنچه بعنوان نفقه زن محسوب می‌شود به قرار زیر است:
← غذا
غذا به مقداری که سیر شود و از نظر کمیت و کیفیت به شئون زن و عرف و عادت بستگی دارد و متناسب با زمان و مکان است.
← لباس
لباس از نظر جنس و مقدار، بستگی به عرف و عادت محل دارد. ( البته در صورتی که اینکار به فعل حرام منجر نشود چنانچه مثلا برای خودنمایی به نامحرم لباس خاصی را تقاضا کند بر شوهر تهیه آن واجب نیست).
← وسایل مورد نیاز خانه
تهیه وسائل مورد لزوم خانه متناسب با شان و منزلت زن.
← مسکن
تهیه مسکن، ملکی یا استیجاری یا عاریه‌ای که با شئون و احتیاجات زوجه متناسب باشد. (زن می‌تواند از شوهر بخواهد هیچکس به غیر از شوهر با او زندگی نکند).
← گرفتن خدمتکار
چنانچه زوجه از جهت شئون و شرافت خانوادگی در منزل پدرش دارای خادم بوده یا به علت بیماری نیاز به خدمتکار باشد. [۵] ← چند نکته در باب نفقه
در صبح هر روز زن مالک نفقه همان روز از مال شوهر می‌شود، اگر مردی نفقه زن را نپردازد، زن می‌تواند از تمکین به شوهر خودداری کند و نیز می‌تواند نزد حاکم رفته تا او شوهرش را مجبور به پرداخت نفقه نماید و اگر دسترسی به حاکم ممکن نباشد زن می‌تواند از اموال مرد به اندازه نفقه خودش بدون اذن او بردارد. [۶] نفقه را می‌توان به صورت پول یا عین به زن پرداخت مثلا غذا را پخته یا نپخته یا پول آنرا به زن داد. [۷] اگر زن با صرفه جویی در مخارج خانه پولی را پس انداز کند مرد نمی‌تواند آن‌را طلب کند مگر اینکه از پس انداز بچه‌ها صرفه جوئی شود. [۸] نفقه زوجه بر نفقه سایر افراد مثل نفقه پدر و مادر و فرزندان مقدم است. [۹] ← بخشیدن اشتباهات زن
اگر زن از روی جهل اشتباهی انجام داد مرد باید او را ببخشد. [۱۰] ← خوش رفتاری با زن
مرد باید با زن خوش رفتار باشد و با او با روی گشاده برخوردکند، آیه شریفه: عاشروهُنًّ بالمعروف. [۱۱] [۱۲] ← عدم اجبار خدمت در خانه
مرد حق ندارد زن خود را مجبور به خدمت خانه کند. [۱۳] ← حق آمیزش
شوهر نمی‌تواند بیش از ۴ ماه نزدیکی با همسر دائمی خود را ترک کند خواه همسر او جوان باشد یا نباشد. [۱۴] ← عدم وجوب تغذیه فرزند
بر مادر واجب نیست فرزند خود را شیر دهد چه مجانی و چه با اجرت (البته به شرط آنکه تغذیه بچه منحصر به شیر مادر نباشد). اگر تغذیه بچه منحصر به شیر مادر باشد مادر می‌تواند برای شیر دادن بچه طلب اجرت کند این اجرت را باید پدر از مال خود بچه (در صورت صاحب مال بودن) بپردازد در غیر این صورت باید خودش بپردازد اگر او هم مالی نداشت یا بچه اصلا پدر نداشت از جد پدری اجرت گرفته می‌شود در غیر این صورت مادر باید بچه را مجاناً شیر بدهد یا دایه بگیرد. [۱۵] ← حق حضانت فرزند
تا دو سال اول زندگی نگهداری فرزند به عهده مادر است و بعد از آن تا سن ۷ سالگی تربیت پسر بر عهده پدر و دختر بر عهده مادر است و بعد از ۷ سالگی تا سن بلوغ چه پسر چه دختر به عهده پدر و بعد از سن بلوغ به عهده خود فرزند است. [۱۶] [۱۷] ← استقلال مالی زن
زن می‌تواند در دارائی خود هر تصرفی که می‌خواهد انجام دهد بدون اینکه موافقت شوهر را کسب کند، اعم از اینکه آن اموال را قبل از ازدواج بدست آورده باشد، یا بعد از ازدواج ( البته در صورتی که این تصرف با حقوق شوهر منافات نداشته باشد). [۱۸] ← نظافت شوهر برای زن
امام موسی کاظم علیه‌السّلام می‌فرماید: آراستگی شوهر باعث عفت همسرش می‌باشد و افرادی که در گذشته به این موضوع توجه نکردند زنانشان راه بی‌عفتی را دنبال نمودند. [۱۹] جایگاه مهریه و شیر بهاء در اسلام و حقوق زن در این باب:
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:مَنْ ظَلَمَ امرَأة مَهرَها فَهُوَ عندَ اللهِ زانٍ. هر کس در پرداخت مهریه همسر خود ظلم کند در نزد خداوند زناکار حساب می‌شود. [۲۰] نکاتی مهم در باب جایگاه مهریه:
۱. مهریه در نکاح دائم بمنزله عوض در معاملات عادی نیست لذا می‌تواند در نکاح دائم مهریه ذکر نشود و پس از عقد ، زوجین بر امری توافق کنند یا پس از نزدیکی مهر المثل به عهده زوج قرار گیرد. [۲۱] ۲. در عقد نکاح مهر باید برای زوجه قرار داده شود و نمی‌توان مهر را برای پدر و مادر او قرار داد و آنچه در زمان ما در بعضی از خانواده‌ها مرسوم است که مبلغی را بعنوان شیربهاء برای کسان او قرار می‌دهند نمی‌تواند جزء مهر حساب شود و اگر جزء مهر قرار گیرد به این معنی که پدر و مادر او را در مهر شریک کرده باشند، فقط مقداری که برای زوجه معین شده به عنوان مهر محسوب می‌شود و مابقی باطل است و زوج الزامی به پرداخت آن ندارد. [۲۲] [۲۳] ولی در این صورت چنانچه زوج از روی رضایت خاطر به بستگان زوجه مبلغی را بعنوان هدیه یا در مقابل زحمات انجام شده در امر ازدواج وجهی را پرداخت نماید برای گیرنده حلال است اما اگر از روی رضایت نباشد دریافت آن شرعاً حرام است. [۲۴] ۳. مهری که در حین عقد با توافق طرفین (زوجین) معین می‌شود ( مهرالمسمی ) از جهت حداکثری سقف محدودی ندارد و زوجین می‌توانند به هر مقدار که بخواهند مهر را قرار دهند و از جهت حداقل تا آنجا که چیزی صدق مال بر آن بشود و قابل تملک باشد می تواند مهریه قرار گیرد. [۲۵] ولی بهتر است از مهر السنه (پانصد درهم یا پنجاه دینار) تجاوز نکند. [۲۶] ۴. مهریه باید با توافق زوجین معین شود (پس چنانچه کسان آن‌ها بر امری توافق نمایند بدون توافق زوجین صحیح نیست.)
۵. اگر مهریه عین نباشد یا مورد مشاهده نباشد باید خصوصیات آن از نظر کمی و کیفی ذکر شود تا رافع جهالت باشد مثل آنکه اگر مهریه آموزش قرآن باشد باید معین باشد که آیا‌ آموزش همه قرآن یا بعضی سوره‌ها مورد نظر است و سوره‌ها نیز دقیقاً معین شوند. [۲۷] [۲۸] ۶. بعد از انجام عقد نکاح در مورد مالکیت مهر چند نظر وجود دارد: بعضی از فقها معتقد هستند همزمان با انجام عقد نکاح زن تنها مالک نصف مهر می‌شود و با نزدیکی یا عوامل دیگر استقرار دهنده مهر تمامی آن‌را مالک می‌شود. [۲۹] ولی مشهور فقها معتقد هستند با انجام عقد زن مالک تمامی مهر می‌شود ولی بطور متزلزل و با انجام عمل نزدیکی یا عوامل دیگر تمامی آن مستقر خواهد شد. [۳۰] [۳۱] ۷. اگر مهریه حال باشد زوجه می‌تواند مهریه را بلافاصله پس از عقد مطالبه کند و تا مهریه به او تسلیم نشده از انجام امور زناشویی خودداری کند و این امتناع باعث نمی‌شود حق نفقه زن ساقط شود. [۳۲] قال الباقر علیه‌السّلام:
« جهادُ المَراةِ حُسنُ التَّبّعُّلِ وَ اعظَمُ النّاسِ حَقّا عَلَیها زَوجُها» [۳۳] جهاد زن خوب شوهر داری است و کسی که بیشتر از همه برگردن زن حق دارد شوهر اوست.
منابع برای مطالعه بیشتر
• مسائل ازدواج و حقوق خانواده، علی اکبر بابا زاده، ناشر، انتشارات بدر.
• بهشت جوانان، اسدالله محمدی نیا، انتشارات سبط اکبر.
• بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، سید مصطفی محقق داماد، ناشر، نشر علوم اسلامی.
• احکام روابط زن و شوهر، سید مسعود معصومی، ناشر، شباب الجنه.
• تحریر الوسیله، حضرت امام خمینی (ره)، موسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی (ره).