«داعش» ؛ زخمي عميق بر چهره خاورميانه / همپيمانان داعش در عراق — بخش دوم

* اشاره:
* شايد نتوان مشخصاتاريخ شروع فعاليت تروريسم سلفي – تکفيري راتعيين کرد،امااگربپذيريم که جهان ازسپتامبر۲۰۰۱ به طورعيني بااين پديده وخطرات آن آشناشد،آنگاه مي توان ادعاکردکه ازاين تاريخ تاکنون،هيچيک از گروه هاودستجات تروريستي، به اندازه «داعش» دست به جنايات وحشيانه نزده اند.امروزه بسياري ازناظران مسائل خاورميانه معتقدند که مشاهده حجم وشيوه کشتارهاي داعش درسوريه وعراق،اثبات مي کند که «سبعيت» وبه نمايش گذاشتن وقيحانه آن،يکي ازحربه هاي پذيرفته شده اين دسته تروريستي،درمسيرسياست دهشت افکني، براي افروختن آتش جنگ فرقه اي درمنطقه است.درقسمت پيشين اين مقاله،تاحدودي با چگونگي پيدايش وعملکرد اين گروه،به ويژه دررخدادهاي اخيرعراق آشنا شديم.دراين بخش، قصدداريم به اين پرسش بپردازيم که چه عواملي سبب پيشروي برق آساي تروريست هاي تکفيري در عراق شده است.
 
***
سرعت پيشروي نيروهاي داعش، بسياري از جهانيان را شوکه کردواين سئوال راپيش آوردکه چه شدکه شماراندکي ازدهشت افکنان،توانستند به سرعت برخي مناطق عراق رابه کنترل درآورند.اما ادامه نبرد،به تکاپو افتادن بازماندگان رژيم پيشين عراق وبرافراشته شدن عکس «عزت الدوري»معاون صدام،ديکتاتور سرنگون شده اين کشور، نشان داد ميان عراقي‌ها هم افرادي بودند که با خيانت خود، زمينه پيشروي‌هاي داعش رافراهم کردند.دراين پيوند،«عايد المناع»تحليلگرامورسياسي دانشگاه کويت،به شبکه«المدي پرس» گفت:پيشروي گروه داعش درعراق به اين سبب است که دربرخي مناطق اين کشورازداعش استقبال شد .به گفته اين تحليلگر، داعش تنها گروهي نيست که با دولت عراق تن به نبرد داده است، بلکه بازماندگان رژيم پيشين عراق،ازکليدي ترين مهره هايي هستندکه ازداعش پشتيباني مي کنند وبرافراشته شدن عکس«عزت الدوري» معاون صدام حسين در تکريت هم گوياي اين مساله است.همچنين «عبدالله يوسف» تحليلگر امور سياسي عراق،درگفتگوباخبرگزاري «آناتولي» ترکيه تاکيد کرد:«شواهد نشان مي‌دهد اگرهمپيماني گروه نقشبنديه،گردان ارتش اسلامي وارتش مجاهدين عراق با داعش نبود،اين گروه دهشت افکن،نمي توانست به راحتي درشهرهاي عراق پيشروي داشته باشد.»ازنظراين تحليلگر، هدف اصلي اين گروه‌ها، برهم زدن روند سياسي عراق است.شبکه«بيتنا نيوز»عربستان،مهمترين گروه‌هايي راکه درعراق ازداعش پشتيباني مي کنند، به اين صورت دسته بندي کرد:
 
*حزب بعث:اين حزب از برجسته ترين حزب هايي است که از گروه دهشت افکن داعش درعراق پشتيباني مي کند و با اين گروه، هماهنگ و همپيمان است. بيشتر اعضاي اين حزب، دستورهاي خود را از عزت الدوري مي‌گيرند.
 
*افسران پيشين ارتش و خلافکاران حرفه‌اي: بسياري از افسران پيشين ارتش عراق و نيروهاي گارد رياست جمهوري ودستگاه اطلاعاتي رژيم بعث هم ازگروه دهشت افکن داعش درعراق پشتيباني مي کنند. هنگامي که داعش وارد خاک عراق شد، بسياري از سربازان فراري و کساني که به سبب دزدي و کشتار تحت پيگرد بودند، به اين گروه پيوستند. پس از اينکه داعش توانست به زندان هاي عراق يورش ببرد و بسياري از زندانيان را آزاد کند، شمار اين افراد هم رو به فزوني نهاد .
 
*«ارتش مجاهدين»: درموصل افزون برداعش،ديگرگروه هاهم به کشتاردست مي‌زنند. مهمترين آنها گروه سلفي ارتش مجاهدين است که اين روزها براي بازيابي جايگاه خود به تکاپو افتاده است .
 
*«گروه نقشبنديه»: اين گروه، سازماني تندروست که عزت الدوري رهبري آن را بر عهده دارد. حوزه فعاليت اين گروه، شمال عراق است ودرمناطق کردنشين هم هواداراني دارد.
 
*ارتش اسلامي عراق:بيشترافراداين گروه راتندروهاي اهل تسنن،افسران پيشين ارتش بعث عراق و عشاير تشکيل مي دهند.
 
* ناهماهنگي هاي ارتش
ارتش عراق هنوز از همبستگي کامل برخوردار نشده است. از اين رو، بسياري از تحليلگران بر اين باورند که ضعف دستگاه اطلاعاتي عراق، علت برجسته تکاپوي گروه دهشت افکن دولت اسلامي عراق و شام در اين کشور است.در اين پيوند، «جان درايک» تحليلگر مسائل امنيتي در گروه «آ.کي‌اي»انگليس، به روزنامه «الشرق الاوسط» گفت: ارتش عراق از تجربه کافي برخوردار نيست و به سبب يورش هاي نابرابر،روحيه چنداني هم ندارد‌. همچنين «آنتوني کوردزمن» پ‍‍‍ژوهشگر راهبردي آمريکا،در گفتگو با «آسوشيتدپرس» تاييد کرد:«ارتش کنوني عراق چندان ورزيده نيست. منحل کردن ارتش رژيم پيشين عراق سبب شد بسياري از افراد باتجربه از امور نظامي عراق بيرون روند و اجازه فعاليت در ارتش را نداشته باشند.شکست واشنگتن و بغداد در رسيدن به توافق امنيتي براي آموزش سربازان عراقي توسط نظاميان آمريکايي نيزدراين مساله تاثير داشته است.»وي يادآورشد که نرسيدن به توافق در اين باره، سبب شد کار آموزش سربازان عراقي با شتاب صورت گيرد و شمار کمي از افراد، آموزش(با اينکه ساختار آموزش هم نامنظم بود) کافي ببينند.
 
* سر آغاز مصيبت ها
بسياري از تحليلگران بر اين باورند که ريشه پيشرفت پرشتاب گروه هاي دهشت افکن در عراق،به اشغال اين کشور به دست آمريکا در سال ۲۰۰۳ ميلادي بر مي گردد. پيامدهاي اشغال عراق، خلاء بزرگي را درعراق به وجودآورد.منتقدان«جرج بوش»رييس جمهورپيشين آمريکا،مي گويند،يورش دهشت افکنان به شهرهاي عراق نشان مي دهدکه دولت آمريکادرسال۲۰۰۳ميلادي،ازآينده نگري لازم برخوردارنبود. در اين پيوند، «بروس ريدل» کارشناس موسسه «بروکينگز» به «فرانس پرس» گفت: مي توان بسياري را درناآرامي‌هاي عراق متهم کرد، اما تصميم مصيبت باريورش آمريکا به عراق در سال ۲۰۰۳،سرآغاز تنش‌هاي عراق بود. همچنين«خوان کول»استاد تاريخ دانشگاه «ميشيگان» آمريکا،درگفتگو باشبکه خبري «مصر اليوم» تصريح کرد: جرج بوش و «ديک چني» معاون وي، با يورش به عراق، شرايط مناسبي را براي تقويت دائمي القاعده در عراق فراهم کردند. روزنامه «نيويورکر» نيز به تازگي در گزارشي به قلم «ديکستر ويلکينز»تاکيدکرد:«آمريکابا اشغال عراق،ارتش وادارات اين کشوررااز بين بردواين امرسبب شد عراق نتواند پيشرفت داشته باشد.»دراين زمينه،سرهنگ«محمود خلف» مستشاردانشکده نظامي«جمال عبدالناصر»مصر،به شبکه خبري«عيون المصر»گفت:آمريکادرتجزيه کشورهاازتوان بالايي برخوردار است ونمي‌تواندامنيت رابراي اين کشورهابه ارمغان آورد‌. سرهنگ«زکريا حسين»مديراين دانشکده نيزبه روزنامه«صدي البلد» مصرگفت:آمريکااز دهشت افکنان داعش پشتيباني مي کند تا آنها «طرح خاورميانه بزرگ»آمريکاراعينيت بخشند. وي افزود: آمريکا همپيماني پيدانکردتاطرحش را پيش ببردواکنون گروه‌هاي تکفيري-سلفي،آمريکارادراين زمينه کمک مي‌کنندورخدادهاي سوريه،عراق،سودان وليبي هم درراستاي اين طرح آمريکا صورت مي گيرد.اکنون که گروه دهشت افکن داعش سلاح جنگ مذهبي و طايفه اي را برداشته است و مي‌‌کوشد در منطقه، سناريو خطرناکي را رقم زند، همه گروه هاي عراقي بايد با پوشيدن لباس پيوستگي و همگرايي، داعش وپشتيبانان آن رادررسيدن به هدف شوم خود، ناکام گذارند.مي‌بينيم که اختلاف سياسي وتنش‌هاي پايدارميان سياستمداران اين کشورسبب شده است دررويارويي بادهشت افکنان، موانعي وجود داشته باشدوتروريست‌ها بتوانندبخش‌هايي ازعراق رادرکنترل خودبگيرند.رخدادهاي عراق نشان مي دهد کم توجهي به مساله امنيت در عراق، گروه تروريستي داعش را به اين سو کشاند که صحنه سياسي اين کشور را برهم بزند و ازاختلاف هاي موجود دراين کشور،سوء استفاده کند.با اين همه، تحرک قشرهاي گوناگون مردمي نشان مي دهد نتيجه ماجراجويي هاي اين گروه، تاکنون نتيجه معکوسي به همراه داشته و گروه هاي شيعه، سني و کرد، خطر وجود داعش را براي آينده کشور خود، احساس کرده اند.
 
* ناسازگاري جريان هاي سياسي
مسلمادرچنين شرايطي است که مردم وگروه هاي سياسي عراق،بيش ازهرزمان ديگري به خطرات تفرقه وپيچيده کردن اختلافات سياسي،پي مي‌برند. بهمن ماه سال گذشته بود که سياسيون سني با فراخواني عليه نوري مالکي در پارلمان و استعفاي ۴۴ نماينده از اين جريان،باعث شدند تا عمليات ارتش در استان الانبار و پاکسازي شهر فلوجه متوقف شود.آن روزها ارتش آماده سرکوب غافلگيرانه القاعده و داعش در الانبار بود و شهر فلوجه در محاصره،اما «اسامه نجيفي» رييس پارلمان و«صالح مطلک» معاون نخست وزير عراق، نمايندگان عضو فراکسيون خود را به استعفاي جمعي فراخواندند.همه بلوا و هياهو، از دستگيري «احمد العلواني» يک نماينده از نمايندگان فراکسيون «متحدون» به رهبري نجيفي در الانبار شروع شده بود.اواخرآذرسال گذشته دادگاه عالي عراق«علواني»راکه ازوي مدارکي دال برارتباطش بادستگاه هاي اطلاعاتي عربستان و القاعده و نيز نقشش در تحريک مردم در استان الانبار بدست آمده بود، متهم کرد و برايش حکم دستگيري صادر کرد،اما او وبرادرش به همراه محافظانش مقاومت کردند ودرنهايت، برادر وي دردرگيري با نيروهاي امنيتي کشته شد.ازآن هنگام،بحران الانباربه دليل بي‌تحرکي ناشي ازفشارهاي سياسي، به زخمي مزمن تبديل شد و مجال کافي را براي القاعده و داعش جهت سازماندهي نيروهايشان فراهم کرد.کردها نيزاواسط پاييزسال گذشته، آنقدرنيروهاي ويژه ارتش عراق رابراي اجراي«عمليات دجله»پشت مجادلات سياسي با دولت مرکزي در استان صلاح الدين،نگه داشتند تا القاعده وداعش فرصت کافي براي سازماندهي خود بدست آوردند.اتفاقات شهر«طوزخورماتو»دراستان صلاح الدين به ما يادآور مي شودکه کردهابا ايجاد درگيري بانيروهاي عمليات دجله،جنجال سياسي بزرگي براه انداخته وازحرکت اين نيروها به سمت مناطق بحراني تر، بويژه از نزديک شدن به کرکوک جلوگيري کردند.منطقه اقليم کردستان عراق که در سال‌هاي اخير،کمترين ارتباط سيستماتيک رادرحوزه هاي اقتصادي،فرهنگي وحتي مالي و پولي با بغداد داشته است،باطرح دعواومجادلات برسرمسائل مختلف ازجمله ادعاي سرزميني در خصوص استان هاي کرکوک ودياله،انرژي دولت مرکزي راتحليل برده است.اين راتحليلگران مستقل در مسائل عراق نمي‌توانند انکار کنند.اواخر زمستان سال گذشته وقتي از«واثق الهاشمي» رييس مرکز مطالعات راهبردي بغداد درباره عملکرد کردها در روند سياسي عراق پرسيده شد، به صراحت گفت که آنهاازاوضاع آشفته عراق،خيلي ناراضي نيستند واز بروزيک جنگ داخلي و حتي مذهبي هم در اين کشور بدشان نمي آيد .مسعود بارزاني،اين باورتحليلگران راکه کردهابه دنبال شرايط مناسب براي جدايي ازعراق هستند،بامواضع ماه‌هاي اخيرخوددربحبوحه انتخابات،بطورواضح تري نشان داد.رييس اقليم کردستان در اين مدت، بارها دولت مالکي را بخاطرموضوعاتي مانند اختلاف بر سر کرکوک و دياله، سهم کردها در بودجه، استخراج و فروش نفت بدون اطلاع دولت مرکزي و اخيرا ، شرطي که براي ماندن کردستان در چارچوب عراق گذاشت، تهديد کرد.تازه ترين تهديد مسعود بارزاني اين بود که اگر مالکي بخواهد براي بار سوم به نخست وزيري عراق برگزيده شود، کردستان درباره جدا شدن از عراق تصميم گيري خواهد کرد. «واثق الهاشمي» ماه ها قبل از اين تهديد ، گفته بود که کردها شرايط را مناسب جدايي ديده‌اند و فکر کرده اند که حلقه هاي وحدت عراق ازهم پاشيده است. اينطور به نظر مي رسد که در جريان تحرکات اخير نيزکردهادرمقاطعي، بازي غيرقابل قبولي را درپيش گرفتند. گزارش‌ها حاکي است که بخشي از نيروهاي داعش از مناطق تحت کنترل آنان در کردستان عراق، وارداستان موصل شده اند.به هرحال،اکنون شرايط عراق،شرايط ويژه اي است که وحدت و يکپارچگي اين کشور را تهديد مي‌کند. گوياهنوزهم اين جريان‌هايابه خود نيامده‌اند، يا واقعا در اين مسيرگام برداشته‌اند، بطوري که به جاي فراخواندن مردم به وحدت مقابل تروريست‌ها، دائم دولت نوري مالکي را متهم مي‌کنند و به نظر مي‌رسد همچنان به دنبال بهره برداري سياسي از اين بحران هستند. قابل انکار نيست که جريان‌هاي سني،شيعي،کرد وعلما و مراجع اين کشور، در قبال حوادث امروزعراق، بايد به تاريخ پاسخ بدهند.
 
*عربستان و هيولايي که درعراق ساخته
ازطرف ديگر،دولت عربستان و قطرنيز با جديت، سياست‌هاي انحصارطلبانه نوري مالکي را عامل خشونت‌هاي اين کشور مي‌دانند.آنها اشتباه نکرده‌اند، اما اين رويدادها همچنين ماحصل موضوعي است که خاندان آل سعود ترجيح مي‌دهد دررابطه با آن سکوت اختيار کند:«نقش حاميان مالي ثروتمندخليج‌فارس که به رشد داعش و پيشروي آن‌ کمک کرد. »نشريه آمريکايي «اسليت» دراين باره مي‌نويسد: «قطر تحت فشارهاي آمريکا، رسما اعطاي کمک بيشتر به تروريست هادرسوريه وعراق را متوقف کرد وعربستان نيزدست ازحمايت آنها کشيدواين اقدام باعزل بندر بن سلطان،رئيس سابق دستگاه اطلاعات عربستان و مسئول پرونده سوريه به اوج خود رسيد، اما کمک‌هاي مالي محرمانه از سوي عربستان و کشورهاي حوزه خليج‌فارس، خصوصا کويت، ادامه يافت.»دولت عربستان در چند ماه اخير، به‌ويژه تلاش کرده است تانشان دهدکه هم به حمايت مالي ازگروه‌هاي غيرافراطي که با بشار اسد،رئيس‌جمهوري سوريه مي‌جنگند، ادامه مي دهد وهم بارشد القاعده وگروه‌هاي وابسته به آن درداخل وخارج کشورش مبارزه مي کند.خاندان پادشاهي آل سعود،دليل درستي داشت که ازاحياي گروه‌هاي شبيه القاعده که تمايلات ارضي زيادي دارند، هراس داشته باشد. دولت عربستان مدعي است که چندي قبل، يک شبکه تروريستي وابسته به داعش و القاعده را در شبه جزيره عربستان منهدم کرده است. از سوي ديگر طبق گزارش‌ها، داعش روند جذب نيرودررياض راآغاز کرده است. نوري مالکي،نخست‌وزيرعراق،هم عربستان وهم قطررابه پشتيباني مالي مستقيم ازاين گروه تندرومتهم کرده است.کشورهاي پادشاهي حوزه خليج‌فارس قطعا ترجيح مي‌دهنددولت شيعه مالکي برکنارشود،اماعلاوه براين،خطر مقاومت گروه‌هاي افراطي مقابل رژيم‌هاي همين کشورهاو نيزوضعيت ژئوپليتيک عراق،به گونه‌اي است که به نظرنمي‌رسد سرنگوني دولت مالکي به نفع آنها باشد. عربستان به‌ويژه طي چند ماه اخيربانگراني شاهد بودکه روابط آمريکاوايران درحال پيشرفت است.حال به دليل بحران عراق،شاهد همکاري امنيتي ايران وآمريکاخواهيم بودتابحران کنوني عراق،حل شود.
 
* «داعش» و تقسيم خاورميانه
برخي محافل سياسي منطقه‌ براين باورندکه تحولات اخيرعراق وحملات داعش،موجب گشوده شدن باب تحولات و تغييرات درسراسر منطقه خواهد شد. «داعش» خط مرزي ميان عراق و سوريه را محو کرد. اساسا اين خط، يکي از خطوط توافقنامه «سايکس – پيکو» منعقدشده در سال ۱۹۱۶ ميلادي است که در آن ذکر شده بود «موصل» به عنوان بخشي از منطقه «الف» شمرده شده و براساس آن، بايد به حلب و دمشق يا همان سوريه ملحق شود، اما انگليسي‌ها که قدرت خود را درعراق باز مي‌يافتند، اجازه تحقق اين امر را ندادند. اما داعش هيچيک از موجوديت‌هاي سياسي عراقي و سوري را به رسميت نمي‌شناسد و تلاش دارد، امارت خود را دراين دو کشور تاسيس کند. به همين دليل با آغاز تلاش‌ها براي تحقق اين ايده داعش، بايد شاهد لرزه‌هايي نه تنها در عراق، که در کل منطقه خاورميانه باشيم.اگرايده برخي محافل را مبني براينکه انقلاب‌هاي عربي موجب تقسيم کشورهاي منطقه و تضعيف برخي از نظام‌هاي آن،ازجمله سوريه و عراق خواهند شد[اگرچه ما اساسا وجود انقلابي مردمي را درسوريه به رسميت نمي‌شناسيم] بپذيريم، در واقع کشورهاي منطقه وارد عصر تجزيه و تقسيم خواهند شد.داعش به استان نينوا يورش برد و بخش‌هايي از اين استان و شهر موصل را به تصرف خود درآورد و ادعا شد که ارتش و برخي از عشاير، خيانت‌هايي به دولت مرکزي و با داعش همراهي داشته‌اند.براساس پيش بيني‌برخي ناظران عموما غربي،عراق بيش از هر زمان ديگري در معرض تجزيه و تقسيم قرار دارد. اقليم کردستان در شمال، اقليم سني در مرکز و اقليم شيعي در جنوب عراق.آنچه درعراق و سوريه رخ مي‌دهد، اين امررادرذهن تداعي مي‌کند که برخي کشورهاي منطقه درمعرض تقسيمات مذهبي و طايفه‌اي قرار دارند .جنگ در سوريه هم اکنون به جنگي فرسايشي تبديل و بيش از هر زمان ديگري آشکار شده که طرف‌هاي درگير درآن، تلاش دارندکشور را تقسيم کنند. هم اکنون نظام سوريه برمناطق استراتژيک و مهمي از سواحل درياي مديترانه واقع در غرب سوريه تا دمشق و از آنجا تا حمص و بخش‌هايي از حلب و همچنين جولان تسلط دارد، تا به اين طريق، مناطق علوي نشين سوريه به مناطق شيعي لبنان ملحق، متصل و مرتبط شوند، به خصوص که بشار اسد براي يک دوره ديگر به رياست جمهوري سوريه انتخاب شده تا در راس قدرت باشد. از سوي ديگر، در شرق سوريه و به خصوص در استان «دير الزور» و «حسکه» گروه‌هاي مسلح مخالف، تلاش دارند،با تسلط بر اين مناطق، خود را به مناطق سني نشين عراق ملحق کنند.در عراق، حمله داعش به مناطق مختلف ازجمله سامرا وتلاش براي تصرف مرقدامامين عسگريين(ع) تنهاوتنها باهدف برافروختن آتش فتنه‌هاي طايفه‌اي و مذهبي صورت مي‌گيرد.آنچه در اين ميان قابل تامل و توجه است،آن که داعش تلاش مي‌کند، مناطقي را تصرف کند که داراي منابع و ثروت‌هاي نفتي باشند. اهميت تسلط داعش بر اين منابع نفتي دراين نهفته است که اين گروه مي‌تواند،با درآمد حاصل ازفروش نفت،نيازهاي مالي وتسليحاتي خودرا تامين کند وخود را از کمک‌ طرف‌هاي حامي‌اش برهاند و اين امري خطرناک شمرده مي‌شود.به اين ترتيب مي‌توان گفت که داعش باب تغييرات بزرگ در منطقه را گشوده و در صورت عدم کنترل و مقابله باآن در تمامي عرصه‌ها،مي تواند دربلندمدت در منطقه حضور داشته باشد و نقشي مخرب ايفا کند.
 
 
منبع: روزنامه اطلاعات۹۳/۴/۲