زیورآلات سنتی زنان کُرد نماد مادهای ایران زمین

به گزارش زریان؛ جنس این زیورها عموماً از آلیاژهای برنج و ورشو بوده است، اما گاهی بعضی از قطعات آنها از مس ساخته می‌شد که به دلیل هزینه بالای ساخت، سختی کار و مشکل رقابت با زیورآلات وارداتی، امروزه این اشیا کمتر از پیش ساخته می‌شوند اما هنوز می‌توان آنها را در بازارهای قدیمی شهر سنندج و بقیه شهرهای استان کردستان یافت؛ برخی از زنان کرد هنوز از چنین زیورآلاتی استفاده می‌کنند.
زیورآلات محلی در کردستان سابقه دیرینه دارد و هنرمندان سنندجی از دیرباز از قراضه‌های مس، برنز، ورشو و غیره انواع زیورآلات را که عموماً طرح و شکل محلی دارند، تولید می‌کنند.
محصولات محلی زیورآلات سنتی شامل انواع گردنبند، دستبند، سربند، سینه‌ریز، النگو، انگشتر، گوشواره و … در اشکال مختلف با نام‌های محلی ساخته می‌‌شود.
 
*دستبند سنتی کردستان مهر اصالت یونسکو گرفت
توفیق شریعتی مسئول تنها کارگاه تولیدی زیورآلات سنتی کردستان که جوانی ۳۲ ساله است از دوران کودکی در کنار پدرش کار ساخت زیورآلات سنتی را آغاز کرده و مشوق اصلی‌اش پدرش بوده است و از همان سنین کودکی و ۷ سالگی مشغول به این هنر سنتی شده و عملاً ۱۵ سال است که در این حرفه اشتغال دارد و به مدت ۷ سال به‌ عنوان مربی در سازمان میراث فرهنگی کردستان به کارآموزان و هنرجویان این هنر دستی را آموزش داده است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در سنندج به اخذ مهر اصالت یونسکو برای دستبند سنتی کردستان که یک نوع زیورآلات مخصوص منطقه کردستان است، اشاره کرد و گفت: برای ساخت این نوع دستبند با تمام ریزه‌‌کاری‌هایش با حفظ اصالت قبلی و تغییرات کم که مخصوص منطقه کردستان و مربوط به دوران مادهاست نشان ملی مهارت گرفته است.
وی درباره زیبایی و ظرافت این دستبند سنتی که برای ساخت آن ۵ شبانه‌روز تلاش کرده است، افزود: مواد به ‌کار رفته برای ساخت این دستبند که ظریف کاری زیادی بر روی آن انجام شده نقره خالص ۹۹۹، و هزار و ۳۲۳ جوشکاری به کار رفته و از مشخصه این دستبند این است که حتی جای جوشکاری و لحیم‌های آن مشخص نیست.
توفیق شریعتی هنرمند سنتی‌کار سنندجی امسال در روز جهانی صنایع دستی و گردشگری به عنوان هنرمند برگزیده کشور انتخاب شد.
وی دلیل انتخابش به عنوان هنرمند برگزیده کشور را گرفتن نشان ملی مهارت به خاطر دستبند سنتی کردستان، سابقه فعالیت زیاد و اشتغال‌زایی برای جوانان در هنرهای سنتی دستی و نوآوری‌های نوین در کار صنایع دستی عنوان کرد.
شریعتی دستبند سنتی را بهترین کار هنری خود در طول ۱۵ سال فعالیتش عنوان کرد و افزود: این دستبند که با دست رئیس جمهور و سازمان میراث فرهنگی کشور نشان ملی مهارت گرفت کاری فوق‌العاده بود که به درخواست سازمان میراث فرهنگی باید در موزه تهران نگهداری شود.
 
 
*زیورآلات سنتی کردستان قابلیت صادرات دارد
به گفته وی در چند سال گذشته مردم کردستان این زیورآلات سنتی را در کشور عراق با هزینه‌های بیشتری می‌‌خریدند اما در ۱۰، ۱۲ سال گذشته با احیا کردن این هنر سنتی، زیورآلات سنتی با کمترین قیمت و بالاترین کیفیت در کردستان تولید می‌شود و حتی به کشورهای همسایه و سایر کشورهایی که کردها در آنجا اقامت دارند، صادر می‌شود.
وی با اشاره به اینکه زیورآلات سنتی در استان کردستان مستقیماً به کشور عراق صادر می‌شود، ادامه داد: به دلیل ظرافت کاری این هنر دستی سنتی حتی مسافران خارج از کشور یک نمونه با خود می‌برند و این نشان دهنده این است که روی این هنر کار شده است.
شریعتی اضافه کرد: برای پاسخگویی به نیاز مشتریان و احیای هنرهای سنتی در استان کردستان کارهای خوبی از جمله افزایش تولید در کنار نازل‌ترین قیمت خرید برای این هنر انجام شده است.
وی با اشاره به باور غلط و نادرست گذشته مبنی بر اینکه باید کار هنری فقط باید با دست انجام شود، افزود: اگر بخواهیم با این باور نادرست در زمینه ساخت هنرهای دستی و صنایع دستی پیش رویم به طور یقین از سایر کشورها جا می‌مانیم و نمی‌توانیم با کشور چین که رقیب ماست رقابت کنیم.
شریعتی تاکید کرد: با وجود پیشرفت تکنولوژی‌های نوین و ابزارهای پیشرفته می‌توان تولید هنرهای دستی و سنتی را افزایش داد و آنچه که از همه‌ مهم‌تر است این که محصول نهایی صنایع دستی باشد چرا که با ابزارهای نوین می‌خواهیم با کشور چین رقابت کنیم و اگر این کار فقط با دست انجام شود نه تنها تولید کاهش می‌یابد بلکه هزینه‌های ساخت آنها افزایش می‌یابد و برای مشتریان هم گران تمام می‌شود.
وی حمایت و تقویت این رشته هنری را منجر به ایجاد اشتغال، تقویت صنایع دستی و کسب درآمد بالا دانست و گفت: مسئولان با حمایت از صنایع دستی می‌توانند زمینه صادرات آن را فراهم کنند.
شریعتی خواستار تلاش مسئولان برای معرفی هنر زیورآلات سنتی استان کردستان در بازارهای جهانی به خصوص کشورهای منطقه شد و گفت: با توسعه صنعت ساخت زیور‌آلات سنتی و صادرات آن به کشورهای مختلف دنیا می‌توان از پیامدهای آن در زمینه بازاریابی و توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال بهره‌گیری کنیم.
 
* زیورآلات کردستان به قدمت مادها
قدمت زیورآلات سنتی در استان کردستان مربوط به دوران مادهاست، زمانی که آنها در منطقه غرب و از جمله در منطقه کردستان استقرار یافتند.
نخستین مکانی که مادها در آنجا مقیم شدند، زیویه سقز و پس از آن هگمتانه یا همدان امروزی بود و از همان جا تمدن، فرهنگ و آداب و رسوم شکل گرفت و زیورآلات سنتی برای زنان و مردان ابتدا مخصوص دربار شاه و شاهزادگان بود که اغلب جنس آنها از جنس نقره بود و به ترتیب همین زیورآلات به قشرهای دیگر جامعه آن زمان سرایت کرد؛ به طوری که این زیورآلات سنتی برای خانواده‌های متوسط عموما از جنس مفرغ و برای خانواده‌های ضعیف و پایین از آلیاژهای دیگر بود.
شریعتی مسئول کارگاه تولیدی زیورآلات سنتی در استان کردستان گفت: قدیمی‌ترین نمونه زیورآلات سنتی که تاکنون کشف شده گردنبند مخصوص زیویه سقز است که هم‌اکنون در موزه تهران نگهداری می‌شود و این گردنبند مربوط به پادشاهی مادها بوده است.
وی با انتقاد از اینکه در زمان محمدرضا شاه پهلوی تمام جواهرات و زیورآلات منطقه زیویه سقز توسط یهودی‌ها غارت شده است، گفت: در زمان حکومت شاه فردی به نام ایوب رهنو مجوز حفاری از شاه را گرفت و تمام طلا، زیورآلات و جواهرات منطقه زیویه سقز را به خارج از کشور انتقال داد و هم‌اکنون بسیاری از این آثار ملی و فرهنگی در موزه پاریس نگهداری می‌شود.
وی اضافه کرد: وجود این آثار و فرهنگ غنی در منطقه کردستان نشان دهنده این است که از همان دوران مادها که دوران نخستین تاریخ کشورمان بوده تاکنون در این منطقه فرهنگ و آداب و رسوم وجود داشته است.
شریعتی درباره زیورآلات سنتی که در استان ساخته می‌شود، گفت: دکمه و دولاو (گیره جلیقه)، دور سوخمه (‌آویز جلیقه)، پابه‌ن (پابند)، دستبند، پاموره (آویز دور پا)، چه‌چه‌وانه، گردنبند شیلانه، کلاه فیس که در دوران قاجاریه این زیورآلات سنتی زنانه به عنوان کلاه‌فیز تغییر نام یافته چرا که فقط درباریان شاه می‌پوشیدند و شامل لاسه‌ری، به‌رسه‌ره، پشت سه‌ر، عاشق بند، زیرچانه، کمربند سنتی و یا به‌رپشتوین بود.
وی مواد به کار رفته برای بیشتر این زیورآلات سنتی را از جنس طلا و نقره ذکر کرد و افزود: اما در اکثر موارد از جنس‌های برنج و مس با روکش طلا و نقره استفاده می‌شود که اغلب برای تمیزکاری آنها هم از زاغاب استفاده می‌شود.
 
*‌سکه شاخصه زیورآلات سنتی کردستان است
یکی دیگر از مشخصه‌های زیورآلات سنتی در کردستان این است که این هنر دستی تشابه و تفاوت‌هایی با زیورآلات مناطق دیگر دارد که همین امر موجب شده که زیورآلات مناطق کردنشین از ظرافت و جذابیت خاصی برخوردار باشد.
زیورآلات سنتی منطقه غرب کشور و مناطق کردنشین از جمله ایلام، کرمانشاه، لرستان، آذربایجان غربی تشابه زیادی با زیورآلات سنتی کردستان دارند.
در زمان‌های گذشته که سکه بیشتر رایج بود در دوره قاجاریه برای ساخت زیورآلات بیشتر از سکه استفاده می‌شد و همین امر یک نوع سرمایه‌گذاری در مواقع ضروری و برخورد با مشکل اقتصادی بود.
شریعتی شاخصه زیورآلات سنتی استان کردستان را استفاده از سکه عنوان کرد و افزود: زیورآلات سنتی کردستان نسبت به زیورآلات مناطق دیگر از جمله سیستان و بلوچستان، ترکمن و ترک‌ها که بیشتر از فلزات و نگین و ورشو استفاده می‌کنند، از برنج و مس استفاده می‌کنند.
وی استقبال جوانان از هنرهای سنتی دستی و ساخت زیورآلات سنتی منطقه را مناسب ارزیابی کرد و گفت: با توجه به اینکه این کارگاه تولیدی از مجهزترین، بزرگ‌ترین و پرتولیدترین کارگاه‌های تولیدی استان است تلاش شده که راندمان تولید این هنر دستی را در استان افزایش و هزینه خرید را کاهش دهیم و همین امر موجب شده که جوانان استقبال خوبی از این زیورآلات داشته باشند چرا که همه مردم قدرت خرید آن را دارند؛ در حالی که در ۱۵ سال گذشته همه نمی‌توانستند از این هنر ظریف استفاده کنند و فقط قشرهای مرفه و سطح بالا قدرت خریدش را داشتند.
 
* آموزش نیاز اصلی گرایش جوانان به هنرهای سنتی است
وی به آموزش ساخت زیورآلات سنتی به هنرجویان در استان کردستان اشاره کرد و گفت: تاکنون به تعداد زیادی از هنرجویان و علاقمندان به این هنر آموزش‌های لازم را ارائه کرده و کلاس‌های آموزشی مختلفی برای جوانان و کارآموزان دایر کرده است.
شریعتی تصریح کرد: در حال حاضر ۵ نفر به صورت مستقیم و ۱۰ نفر به صورت غیر‌مستقیم در کارگاه تولیدی زیورآلات سنتی مشغول به فعالیت هستند و به ۵ نفر دیگر نیاز است اما به دلیل مشکل پوشش بیمه تامین اجتماعی آنها، محدودیت وجود دارد.
وی ساعات کاری هنرمندان مشغول به فعالیت در کارگاه تولیدی زیورآلات سنتی را ۶ ساعت در طول روز عنوان کرد و افزود: دکمه و دولاو، گردنبند سنتی، دستبند سنتی، پلاک سنتی و دور سوخمه بیشترین تقاضای مشتریان است
به گفته مسئول کارگاه تولیدی زیورآلات سنتی استان ماهانه به طور میانگین ۴ هزار قطعه زیورآلات در این کارگاه تولید می‌شود؛ در حالی که در چند سال گذشته با تمام تلاش‌های صورت گرفته در طول ماه فقط ۳۰۰ قطعه تولید می‌شد که هم‌اکنون این راندمان تولید از رشد ۱۰ برابری برخوردار است.
شریعتی بیشترین درخواست‌ها و سفارش‌های مشتریان زیورآلات سنتی را با توجه به اینکه اغلب در مراسم شادی، مولودی‌خوانی و عروسی استفاده می‌کنند، در تمام ماه‌های سال پررونق ذکر کرد و گفت: اما در ماه‌های حرام با توجه به اعتقادات مذهبی و معنوی مردم استان تقاضای مشتریان نیز کمتر خواهد شد.
 
*‌پوشش‌های بیگانه به قیمت لباس‌های کردی؟
این هنرمند جوان سنندجی معتقد است: هنرمندان و صنعتگران کار فرهنگی و لباس‌های سنتی می‌توانند تا حد زیادی از تهاجمات فرهنگی جلوگیری کنند اما امروز از لباس‌هایی که در شبکه‌های ماهواره تبلیغ می‌‌شود، استفاده می‌کنند.
شریعتی فرهنگ‌سازی ضعیف را عامل موثر در ترویج فرهنگ بیگانه و رواج آن به کشورمان دانست و اظهار کرد: پوشش لباس کردی بدون زیورآلات سنتی معنا ندارد و اگر فرهنگ‌سازی لازم برای پوشش‌های مناطق کردنشین انجام شود جوانان ما دیگر به سمت لباس‌های فرهنگ‌های بیگانه گرایش نمی‌یابند.
وی بر پوشش لباس‌های کردی با حفظ اصالت گذشتگان تاکید کرد و خواستار سرمایه‌گذاری بر روی لباس‌ها و پوشش‌های قومیت‌های مختلف به منظور جلوگیری از نفوذ فرهنگ بیگانه در کشور شد.
 
*‌هنرمندان در انتظار بهبود وضعیت کاری
مسئول کارگاه تولیدی زیورآلات سنتی کردستان با اشاره به مشکلات و موانع بر سر راه صنایع دستی گفت: با توجه به اینکه این کارگاه‌ها درآمد چندانی ندارد و از یارانه هم محروم هستند باید مسئولان بیشتر به مسائل بیمه‌ای صنعتگران توجه داشته باشند.
شریعتی با تاکید بر اینکه مسئولان باید بیشتر بر اختصاص یارانه به کارگاه‌های تولیدی صنایع دستی توجه کنند، افزود: از آنجا که سازمان صنایع‌ دستی را محو کردند راندمان کار تولیدی هنرهای دستی نیز کاهش یافت.
وی در پایان یکی دیگر از مشکلات هنرمندان و صنعتگران استان کردستان را نداشتن مسکن و سرپناه ذکر کرد و گفت: در دو سال گذشته معافیت مالیاتی برای برخی رشته‌های صنایع دستی به منظور حمایت از تولیدکنندگان هنرهای دستی انجام شده اما نیاز است که همین حمایت برای تمامی رشته‌ها لحاظ شود تا همه هنرمندان بتوانند از این حمایت به