سمینار و یادواره لسان الغیب حافظ شیرازی در سقز/ عمر فاروقی

روز ۲۰/۷/۹۳ به مناسبت سالروز بزرگداشت مقام علمی و عرفانی حضرت خواجه حافظ شیرازی به همت و پیشتازی دکتر شهباز محسنی ریاست تازه نفس دانشگاه آزاد سقز و همکاران وی در تالار اجتماعات این دانشگاه با حضور مقامات مسئول اداری و سیاسی و نظامی و فرهنگی و شخصیتهای ادبی و فرهنگی و نویسندگان و شعرای سقز و بوکان و مهاباد برگزار شد و در این یادواره ی مبارک مقالاتی با ارزش و غنی از سوی نویسندگان و از جمله استاد ملا عمر صالحی صاحب مترجم دیوان حافظ به زبان کُردی که با استقبال حاضرین مواجه شد و نیز مقالات استادان عبدالله لطیف پور و محمد عبدلی و خانم دکتر مهری پاکزاد و محمد سعید نجاری (ئاسو) به زبانهای فارسی و کُردی با پیشوازی حاضران مواجه شدند.
مراسم با تلاوت آیاتی از کلام الله مجید و سرود ملی جمهوری اسلامی ایران و بیانات کوتاه دکتر شهباز محسنی ریاست دانشگاه آزاد سقز که در دو بخش خیرمقدم به حاضران و تجلیل و معرفی حافظ خلاصه شده بود شروع گردید و به دنبال آن سخنرانی عبدالله لطیف پور و ملا عمر صالحی صاحب و محمد عبدلی و دکتر مهری پاکزاد از دانشگاه آزاد مهاباد و محمد سعید نجاری از بوکان به مراسم شور و حال خاصی بخشید.
بدیهی است سوابق خدمت دکتر محسنی در مهاباد و سوابق دوستی وی با اساتید آن دیار باعث حضور عزیزانی از مهاباد چون آقایان احمد قاضی و ابوبکر خوانچه سپهرالدین و دکتر اردشیر صدرالدینی صاحب امتیاز نشریه جامعه و خانم دکتر پاکزاد و محمد عبدلی و چند تن دیگر از مهاباد شده بود که البته پیوند فرخنده ایست در تبادل افکار و آثار فرهنگی و مباحث علمی بین منطقه مهاباد و سقز کردستان بخصوص پیشنهاد آقای محمد عبدلی که چند مجموعه خطی از دست نویس دیوان حافظ در موکریان پیدا کرده مبنی بر تشکیل کمیته ی جمع آوری نسخ خطی منطقه و نگهداری آنها در محل مخصوصی در دانشگاه آزاد سقز مورد توجه قرار گرفت و حقیر نیز در سلسله مقالات خود که در کردپرس انتشار داده ام چندی پیش درباره جمع آوری و نگهداری مخطوطات و کتب خطی قدیمی در منطقه سقز به این موضوع پرداخته بودم و این نشان از نگرانی و دلواپسی خادمان فرهنگ و ادب ملی است در حفظ و حراست این آثار و میراث های فرهنگی.
اما حافظ کیست؟ لسان الغیب شمس الدین محمد که به حافظ شیرازی مشهور است، شخصی پارسا و عارف و رند و خراباتی بوده که پس از حدود ۶۵۰ سال هنوز هم درباره مرام و اندیشه و افکار و عقاید او نظرهای گوناگونی مطرح می شود بطوری که زمانی مرحوم استاد شعید علامه مرتضی مطهری علیه الرحمه او را مسلمانی معتقد و عارف و پارسا می داند و مرحوم احمد شاملو در حافظ خود او را رندی پاکباخته و پریده از آیین و عقاید متافیزیکی معرفی می کند. همانطور مرحوم انجوی شیرازی و دکتر قاسم غنی و علا محمد قزوینی و بهاءالدین خرمشاهی و رضا براهن و بسیاری از فرزانگان و حتی فیلسوف و عارف بزرگ کُرد شیخ احمد ملای جزیری و حاج قادر کویه و قانع و محوی و وفائی مهابادی و بسیاری از بزرگان فرهنگ و ادب کردستان از کرمانج و اردلانی و اورامی و کلهر و گوران گرفته تا یارسانها و ایزدیها و کُردان شبانکاره با وی قرابت و آشنائی کامل دارند بطوریکه او را از مریدان (شاه خوشین) دانسته و از تبار اکراد شبانکاره و با زرنگی که صد البته به نظر بنده سندیت و پایه ی علمی ندارد چون اگر بود حداقل در میان این همه افراد خبیر و آگاه ایرانی و خارجی که درباره زندگی و غزلیات و مکتب عرفانی او تحقیق کرده اند، یکی دو نفر به این مهم اشاره می کردند… که نکرده اند.
حافظ عاشق زادگاه خود شیراز بوده و برخلاف حضرت شیخ اجل سعدی شیرازی که عاشق سیر و سفر بوده، وی کمتر از شیراز خارج شده مگر یک بار که به شهر یزد سفر کرد و دیگر با همه بدیها و خوبیها و دگرگونیهای شیراز و حومه ساخت و سوخت و لطف و اکرام شهریاران و غضب دولتمداران نوکیسه و حتی تیمور لنگ را قبول کرد.
شیراز و آب رکنی و این باد خوش نسیم
عیبش مکن که خال رخ هفت کشور است
فرقست از آب خضر که ظلمات جای اوست
تا آب ما که منبعش الله اکبر است
ما آبروی فقر و قناعت نمی بریم
با پادشه بگو که روزی مُقرر است
حافظ چه طرفه شاخ نباتیست کِلک تو
کش میوه دلپذیرتر از شهد و شکر است
این حقیر یا راقم این سطور، در دیوان حافظ چند نام و واژه کُردی یافته ام که معلوم نیست آیا این واژه ها و نامها در پارسی آن زمان رایج بوده و یا حافظ با زبان کُردی آشنا بوده که از لغات و اسامی مانند شه‌مامه= شمامه و‌ گه‌زلیک= گزلیک و گڵاڵه= گولاڵه‌‌ استفاده کرده مانند:
یا رب کی آن صبا بوزد کز نسیم آن
گردد شمامه کرمش کارساز من
شه‌مامه‌= شمامه نوعی گرمک است اما کوچک و خوشبو که خوانین و باغداران و بوستانداران در دست می گرفتند و آن را دستنبو هم گفته اند که در کُردی ده‌سته‌وانه‌ است اما نام بعدی.
بنما به من که منکر حسن رخ تو کیست
تا دیده اش بگزلک غیرت برآورم
گه‌زلیک یا گزلک آلتی است بُرنده و فلزی دارای دهنه تیز که دست افراد کار درودگران و نجاران می باشد و در کارگاه نازک کاری چوب و درودگری حتماً باید باشد و این ابزار با این نام کُردی است و نمیدانم نام فارسی آن چیست در این بیت حافظ تهدید می کند هر کس زیبائی رخ یارش را انکار کند، او دیده اش را با گزلک از کاسه چشم به در می آورد اما او در یک بیت هم از کُرد نام برده است اگرچه بعضی ها آن را گرد می خوانند لاکن گرد ناچیزتر از آنست که در شهر حضرت حافظ خودنمائی کند.
مقیم بر سر راهش نشسته ام چون کُرد
بدان هوس که بدین رهگذار باز آید
اینکه گرد می تواند با هر نسیمی و هر بادی از میان برود گمان نمی کنم حافظ از آن استفاده کند و کُرد که مظهر شکیبائی و بردباری است و در مقاومت و ماندگاری اسوه بوده می تواند صحیح باشد.
نسیم در سر گل بشکند گلاله سنبل
چو از میان چمن بوی آن گلاله برآید
گوڵاڵه‌‌= گل لاله- در زبان کُردی و بخصوص شعر کُردی رایج است و از اسامی زیبا برای دخترها می باشد و در کردستان رایج است لاکن در فارسی کُلاله به ضم ک نشنیده ام ولی به فتح ک در گیلان شنیده ام.
بهرحال حافظ شاعری است پر از رمز و راز و از آنجا که اشعار او امروزه برای حاجتمندان و عشاق منبع تفأل و گرفتن فال و پرسش از حافظ برای سرنوشت و صلاحدید کار سوال کنندگان است برای علماء و دانشمندان نیز جای پرسش و کنجکاوی و کشف مقصود اوست و این تعیین یک روز در تقویم کشوری مناسبت فرخنده و مبارکی است که برای شناخت حافظ هر ساله گامی بلندتر برداریم که خودش فرمود:
من هماندم که وضو ساختم از چشمه عشق
چار تکبیر زدم یکسره بر هر چه که هست
می بده تا دهمت آگهی از سرّ قضا
که به روی که شدم عاشق و از بوی که مست
کمر کوه کمست از کمر مور اینجا
ناامید از در رحمت مشو ای باده پرست