پایگاه اطلاع رسانی کرد نور آخرین اخبار روز ایران و جهان
عشق در حکمت عملی و عرفان نظری واژهای است آشنا که مهمترین رکن طریقت است و این مقام را تنها انسان کامل که مراتب ترقی و تکامل را پیموده است درک کند.
عرفای نام آشنای کُرد هر یک طبق مشرب عرفانی خود از عشق سخن گفته واهمیت آن را در سیر وسلوک الیاللهوتزکیهی نفس بخوبی برشمردهاند.
شاعر و عالم و عارف بزرگ کُرد ماموستا «ملامصطفی بیسارانی» از عرفای قرن دوازدهم هجری قمری از جمله این عرفاست که در اشعار خود از عشق و انواع آن به تفصیل سخن رانده و نقش آن را در تکامل انسان بیان کرده است.
مقاله حاضر بر آن است تا به بررسی عشق در اندیشه عرفانی این عارف بزرگ بپردازد و افکار و اندیشههای او را با دیگر عرفای ایرانی از جمله جامی، مولوی، عطار، حافظ، غزالی و دیگران ……….. مقایسه نموده و تطبیق دهد. این کار با نگرش به محورهای اصلی کنگره در پرتو شرح و تفسیر یکی از غزلهای عرفانی شاعر و عارف مورد نظر صورت میگیرد و اصل مقاله به زبان کُردی است که در بطن آن گاهی از اشعار فارسی نیز به تناسب نیاز استفاده شده است.
بة ناوی خودای عیشق و ئةوین
مامؤستایانی هیَذا، میوانانی بةرِیَزی کؤنطرة!
باسمان لة‌ضؤنیةتی (عیشق)ة. لة ئةندیشة و مةشرةبی عیرفانی مامؤستا (بیَسارانی)دا.
وةختآ کةسایةتیةکی بةرزی وةک (مةولةوی) لة دیوانةکةیدا بة (سةودایی کاملَ) ناوی لیَ ئةبات، ئاشکرایة کة (بیَسارانی) مةقامیَکی بةرزی لة‌عیرفاندا هةبوة بة‌ناوی یةکآ لة‌زانستة ئیلاهییةکان، ضونکة هةردووشةکة (سةودایی کامیل) لة‌ویَذة و ئةدةبیاتی عیرفانیدا باری مةعناییان فرةیة. لة زانستی عیرفانیدا «کاملَ» بة کةسیَک دةلَیَن کة لة‌رِیزی «اهل الله» دابآ و خاوةنی سآ ثلة و ثایةی بةرزی: شةریعةت، طهریقةت، وحةحقیقةت بآ. هةروةها لة حیکمةتی عةمةلی و نظریدا کة مایةسیی تیَدا نةبآ و طةیشتبآ بة ترؤثکی خودا ناسین.
وا نةزانین بیَسارانی تةنها میرزا شاعیریَکی ئاسایی بوة و ئامان لةرازنةی وتوة، خةیر … بیَسارانی مةلایةکی ثایةبةرز بوة لة‌هةموو زانستةکانی سةردةمی خویَدا بة‌تایبةت (عیلمی ئوسولَ) بةداخةوة یةکیَک لة کةمایةسی یةکانی ئیَمة ئةوةیة فرةیةک لة‌ناودارانمان لة‌کاتی ذیانی خؤیاندا بةرهةمةکانیان کؤنةکراوةتةوة تا ثیَناسةیةک باش بآ بؤ ثةیبردن بة‌بیر و بؤضوونیان کة یةکیَک لةوانة مامؤستا (بیَسارانی)یة.
ئةطةر دیوانی طومان لیَ نةکراوی ئةومان لة بةردةستدا بوایةت، لة‌بةرتیشکی شیعرةکانیدا باشتر ئةمانناسیةوة و تیَدةطةیشتین لة‌جیهان بینی و شیَوازی فیکرییان.
بةم بؤنةوة ئةو شیعرانةی کة تا ئیَستا بة‌ناوی (بیَسارانی)یةوة لةم و لةو کؤکراونةتةوة، لة ئاستیَکی زؤر نزمدان و بةشی (رِؤمانتیک)ةکةشی زؤر لاوازةو هةرطیز بة تؤزی ثیَی (مةولةوی)دا ناطات و لة ئاکامدا مةلایةکی طةورةی وةک (بیَسارانی) دةباتة رِیزی میرزایةکی دةرةجةسآ.
لیَرةدابؤت هةیة بثرسی: دةی برالة! ضارة ضیة؟!
ناضار دةبآ کورد وتةنی: (دةس بنینة جؤتاطةنم ثیَ ئةطات) و بةم کةمة بساضیَنین.
من خؤم لة‌بةیازیَکی زؤر کؤندا ثارضة شیعریَکم بةرضاو کةوت کة‌بة شیعری بیَسارانییان لة قةلَةمدابوو و منیش هةر ئةو شیعرانة دةکةمة طةردوونةی ئةم وتارة کة‌باس لة‌عیشق و ئةوین دةکات لة‌ئاویَنةی بیَطةردی بیری ثیری بیَساراندا.
لة‌بارةی عشیق وئةوینةوة طةلیَک شتمان ذنةفتووة لة‌عالةمی عیرفان.
دةلَیَن: بنةرِةتی خانووی هةستی لة بان عیشقةوة دانراوةو ئةو جم و جوولَةی کة بةو کةوتووة و سةراسةر دونیای داطرتووة هةر بة بؤنةی عیشقةوةیة.
کةوایة بؤ رِةخسان و تیَطةیشتن و ثیَطةیشتن رِاستةقینة، لة‌عیشقدا بطةرِن. عیشق ئاطریَکة وةختآ لة دلَی کةسیَکدا هةلَطرسیَت هةمووشت دةسووتیَنآ جطة لة یار. بة وتةی (مولانا):
«عشق آن شعله است کو چون بر فروخت
هر چه جز معشوق باقی جمله سوخت»
عیشق لةوشةی (عةشقة) داتاشراوة کة طیایةکة دةئالَیَتة دارودرةخت وتةرِی دارةکة ئةمذآ و رِةنطی زةرد ولاواز دةکات و طةلآکانی دةوةریَنآ و ثاش ماوةیةک دارةکةش وردة وردة وشک دةبآ. عیشقیش وةها حالَةتآ دیَنآ بة سةر عاشق وئةوینداردا بةومةرجةی بطاتة کة مالَ و رِةخسان.
لة شةک دابووم: کة ئایا طیای (عةشقة) هةمان طولَی (لاولاو)ةکةی خؤمانة یان نة؟! کةضی خواو رِاسان دیم.
مامؤستای هیَذا (علی اکبر دهخدا) نووسیویةنی: عةشقة هةمان لاولاوةکة دةئالَیَتة درةخت ووشکی دةکات.
بة تیَکرِا عیشق موتوریَکة کاینات و بوونةوةر دةخاتة حةرةکةت و جمشت. دةلَیَن: هةوةلَین عاشق و ئةوین دارخوای طةورة بووة کة بة‌طویَرةی حةدیثی قودسیی قةرموویةتی:
«کنت کنزاً مخفیاً فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لکی اعرف»
وةزوان خؤمان: من طةنجیَکی نادیاربووم، ثیَم خؤش بوو دةرکةوم و بناسریَم، بؤ ئةم کارةهاتم دونیا و مافیهام بة دیهیَنا:
یةکآ هةبوو، یةکآ نةبوو، جطة لة خوا هیضکةس نةبوو، هیض هةر نةبوو. ئةو خوایة تاک و تةنیا بوو، دلَووان و دلآوابوو …. دةیدی، دةیبیست، جوانی دةویست، وازی لة‌کاری رِةوابوو، بیَکاری لا ثةسةند نةبوو، نالةباری ثآ رِةند نةبوو، لة نةبوون خؤشی نةدةهات، حةزی دةکرد لة‌بوون، لة هات.
خودا لاطیری هونةربوو، دروسکار وداهیَنةر بوو…..»
جا (مةولةوی) و (بیَسارانی) و (حافزی شیراز) هةرسآ لة سةر ئةم باوةرِةن کة هةوةلَین عاشق خودا بوو.
دةلَیَن: عیشق لازمةی ذیانةو لة ثلةی یةکةمدا فیکرو بیری مرؤ تیذ ئةکات، ئینسان بزیَو و ضالاک و وریا و زیرةک دةکاتةوة، زوان ثاراو دةکات، سروشتی بنیادةمی طیَل و حؤل وةهةروةها رِذد و ضرووک دةطؤرِآ، تةبیعةتی نةرم ونیان دةکات، ئینسان ثالَ ثیَوة ئةنآ بؤ جوانی بةرط و لیباس و خاویَنی و ثاکی خواردةمةنی.
لةم بارةوة داستان و بةسةرهاتی کورِة دةبةنط و طةلحؤکةی (بارام طور) سةرنج رِاکیَشة کة سةرةنجام عیشق کردی بة ثیاویَکی باش و وریا وتوانی بیَتة جیَطة داری باوکی.
بةم بؤنةوة لة‌عالةمی عیرفاندا، زیندووی بآ عیشق و ئادةمیزادی کةللةوشک نابریَتة رِیزی ئینسان / بةلَکة دةضیَتة رِیزی ولَسات و ضوارثآ یانةوة. مةلای جةزیری خواناسی طةورة دةلَیَت:
«ئةو مةلایةی لة عیشق بآ خةبةرة
طاجووتیَکة میَزةرةآ زلی لة سةرة»
بؤیة مامؤستا (صیدی) هةورامانی دةلَیَت :
« ئةرعاشق نةبان یةکسةر مةللآ و شیَخ
فتوابؤ (صةیدی) سةربرِان بة تیَخ »
بةم بؤنةوة تةنز و قسةی نةستةقیش خؤی کوتاوةتة ناو ئةدةبیاتی عیرفانی و ئةوةتة (جامی) لة (لةیلی و مةجنوون)ة کةیدا بة تةنزةوة دةلَیَت:
آرند که واعظی سخنور
بر مجلس وعظ سایه گستر
از دفتر عشق نکته میراند
وافسانهای عاشقی همی خواند
خرگم شدهای بر او گذر کرد
وزگم شدهی خودش خبر کرد
زد بانگ: کة کیست حاضر امروز
کز عشق نبوده خاطر افروز؟
نی محنت عشق دیده هرگز
نی جور بتان کشیده هرگز؟!
برخاست زجای ساده مردی
هرگز زدلش نزاده دردی:
کان کس منم ای ستودهی دهر
کز عشق نبوده هر گزم بهر
خر گم شده را بخواند کای یار
اینک خر تو بیار افسار
ئیَمةش ئةم تةنزة جوانةمان بةم جؤرة بة‌هؤنراوةی کوردی دةرهیَنا، تکایة طوآی بؤ رِاطرن:
ئیَذن : مةلایةک ثیاو باش و بةکةلَک
ع۸ع
لة ناو مزطةوتدا وةعزی بوو بؤ خةلَک
رِوی لة خالیقی سةما و زةوین بوو
باسی لة خاسی عیشق و ئةوین بوو،
ثیاطآ لة‌مةزرا و دةشت و دةرةکةی
ون ببوو داماو تاقةکةرةکةی
بؤ کةر ئةطةرِیا تاوآ نة ئةسرةوت
بة هةلَةداوان هاتة ناو مزطةوت
دةنطی هةلَیَنا زؤر بة طةرم وتاو:
کةرم طوم بوة، نةتان دی بة ضاو؟
بؤ کةر ئةطةرِم لةم دؤلَ و شیوة
رِةحمةتتان لیَ بیَ کیَ کةری دیوة؟!
طوآی طرت لة مةلا و وةعزومؤضیاری
دی طةلیَ جوانة باس ووتاری
ئةیوت: بة بآ عیشق ذین بة سةربردن
ئةوةکةی ذینة، ثیَی بلَیَن مردن
قاوی کرد: کیَیة لة عیشق بیَ بةشة؟!
تاکوو بیناسین ئةو ضارة رِةشة!
کیَ نةی کیَشاوة رِةنجی عیشقی ثاک
کیَ سینةی بة تیر دلَدار نةبوة ضاک؟
طیَلة ثیاوآ بوو لة‌ناو ئةو خةلَکة
قاوی کرد: ئةوین ضشتآ بآ کةلَکة
سویَندم بة خودای ئاسمان و زةوین
قةت بةشم نةبوة لة‌عیشق و ئةوین
نازانم ئةوین بةری کام طیایة
لة ئاوةدانی یان لة ضیایة؟
مةلا بانطی کرد: کاکی کةرون بوو
هاتنت بؤ ئیَرة بةزایة نةضوو!
مزطةوت لة‌بؤ تؤ خةیرة و بةرةکةت
هةوسارت بیَنة ئةمة کةرةکةت….!
بةلَی عیشق تاقةوشةیةکة تا ئیَستا هیض فةرهةنطآ نةیتوانیوة بة باشی مانای لیَک بداتةوة:
« عاشقان را با خود و با هیچکس تدبیر نیست
عین وشین و قاف را اندر کتب تفسیر نیست»
جا لة بةر ئةمةیة کة عیشق لة ئةندیشةو بؤضوونی (بیَسارانی)دا شویَن ورِیَیةک تایبةتی بؤ خؤی تةرخان کردوة و ئةو عیشقةی کة مةبةستی ئةوة دةرِواتة رِیزی عیشقی (افلاطونی).
تا ئیَستا …. بةو جؤرة کة ئیَمة لیَی تیَطةیشتووین ….. عیشق تةنها بة‌دو بةشی: (حةقیقی) و (مةجازی)دابةش کراوة بةلآم بیَسارانی بةو جؤرةی کة من لة بةیازةکةدا دیومة عیشق دابةش ئةکات بة سآ بةشی:
۱ – عمومی (طشتی)
۲ – مةجازی
۳ – حةقیقی
کةوادیارة ئةمةش لة تایبةتمةندییةکانی ئةو ثایةبةرزةبآ.
عمومی(طشتی): تایبةتی دونیا ثةرستانة و هةرکةس لةم بوارةدا بؤ خؤی طراوومةعشووقیَکی هةیة:
«هةرکةس ثةی مةراق ویَش سةرطةردانةن»
هةرکةس بةشتآ دلَ ئةبةستآ و بؤی تیَدةکؤشآ.
مةجازی: ثوختةو کاکلَةی خؤشةویستییة و رِةنجی عیشق بة‌طیان و دلَ کیَشان وةکو عیشقی (زولةیخا)و (مةجنوون) کة سةرةنجام لة‌ثةردةی مةجاز هاتة دةرةوة و ثالَیدا بة حةقیقةتةوة:
«مةجازی جةوهةر حوبب موشتاقةن
جة قورب و ئومید بوعدوفیراقةن»
حةقیقی: ضاوثؤشینة لة‌هةرضی جیا لة مةعشووقة. توانةوة لة‌عیشقی یاردا و ماننةوة بة‌عیشق و یادی ئةو (فنافیالله وبقاء بالله):
«حةقیقی جةباب طهریق طوشادةن
جة تةقواو تةذکار حوبب ئوستادةن.
دیدة بثؤشؤ نةماسوی الله…………. الخ»
(بیَسارانی)یش هةروةکو مةولانا و سةعدی و حافز و خاقانی و غزالی و عةطار و مةحوی و صةیدی و سةدان عارفیتر……….. بؤ عیشقی مةجازی سةر لة‌فیَرطةو قوتابخانةی (شیَخی صةنعان) ئةدات و زوننار دةکاتة ثشتیَن:
«زلَیَخام زوننار، زلَیَخام زوننار
ثةرآ دینی تؤ، بةستةنم زوننار
ضون شیَخی صةنعان بةرشیام جة دین
ثؤشام خةرقةی کوفر تةرسای بآ ئاین»
ئةمة خؤی نیشانةی ئةوةیة کة (بیَسارانی) بةرهةمةکانی عةطار و خاقانی و هةر دو کتیَبی بة بایةخی: تحفةالملوک و نصیحةالملوکی.
غزالی بة باشی موتالآ کردوة.
شایانی باسة لةویَذةو ئةدةبیاتی عیرفانیدا شیَخ صةنعان رِةمز و نةمادی لةرِآ لادان و طةرِانةوةیة بؤ سةر فطرةت و بو ماوةی ثاک و ثاشطةز بوونةوة و طةیشتن بة کةمالَ و رِةخسان.
ضونکة بة طویَرةی دةقی (منطق الطیر)ی عةطار نةیشابوری (شیَخ عبدالرزاق صنعانی) ناسراو بة (ابن السّقا) و (شیَخی صةنعان)
لة مةککةدا 700 کةس شویَن کةوتوو و موریدانی هةبوون. خةونیَکیدی و لة طةلَ تاقمیَک لة‌یارانی ضووبؤ (رِؤم) و لةویَدا دلَی ضوو لة کضیَکی طاور، دةستی لة‌ئیسلام کیَشا و شةراوی خواردةوةو ماوةیةکیش بوة شوانی بةرازةکان و زونناری فةلةکانی بةستة ثشت بةلآم سةرةنجام لةم کردةیة ثاشطةز بوةو و تةوبةی کرد و بةرةو شاری مةککة طةرِایةوة. کضی طاور شویَنی کةوت و لة رِیَطای مةککةدا ضاوی بة شیَخ کةوت بةلآم دةس بة جآ طیانی سثارد.
حافظ دةلَیَت:
گر مرید راه عشقی فکر بدنامی مکن شیخ صنعان خرقه رهن خانه خمّار داشت
مةحوی دةلَیَت:
« لة طةلَ دةستی مةلارِآ ناکةوآ زونناری زولَفی یار
وةکو شیَخ اختیاری مةزهةبی تةرسا نةکةم ضبکةم»
هةروةها مامؤستا (صةیدی)یش قوتابی مةدرةسةی عیشقة و لة سةر ئةم رِیَبازةیة:
یا شیَخ صةنعانم، یا شیَخ صةنعانم
عاشق ثةی تةرسا من ضون صةنعانم
هةزار کةس وةی تةور شیَوةش ئی بازین
نیم بة حةقیقةت نیم بة مةجازین
« تامةجاز نةبؤ، حةقیق نمةبؤ
حةقیق بآ مةجاز تةحقیق نمةبؤ»
بة‌برِوای من وادیارة ئةم شیعرةی ئاخر: (تامةجاز نةبؤ ….. الخ) لة ئةدةبیاتی عیرفانی کوردیدا حالَةتی ثةند و ضرب المثلی بة خؤ طرتووة و مةعلووم نیة کآ وتوویةتی ضونکة هاوکات لة‌دیوانی ضةند شاعیردا بةرضاو دةکةویَت وةک: بیَسارانی، صةیدی، رِةنجوری، فةقآ قادری هةمةوةند، و ضةند هؤنةریتر…..
بة‌تیَکرِا هةموو عارفان و عاشقان لة سةر ئةم حةقیقةت و مةجازة زؤر ثیَیان داطرتوةو ئاوی جؤطةی هةموولایان لة‌یةک بناوان هةلَکراوةو هةموو لة‌مةجازةوة دةرِؤن بؤ حةقیقةت ضونکة‌لة دةنطی ثیَی عیشق خؤشتر هیض دةنطآ لای ئةوان نیة. حافظ:
« از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر یادگاری که در این گنبد دوّار بماند»
خؤ جةسةدای عةشق هیض نةبآ وةشتةر
سابا، بدؤ عةشق نةجةرطم نةشتةر
طؤشم هةر جةدةنط وةشی ئآ سازةن
وةشةن سازی عةشق سةد کةمةجازةن
مةجاز ئةرسازیش ثةی رِای حةقیقةن
هةر مةطنؤ نةرِا بةندی تةوفیقةن
تةوفیق جةلای حةق هةرمةیؤ ثةریَش
کةس مةجاز تا سةر نمةمانؤ ثیَش
دامانی مةجاز تؤ باوةر وةدةست
ضون هؤشیارانی بة حةقیقی مةست
بة لای (بیَسارانی)یةوة – وةک فرةیةک لة عرفاء – مةرتةبةکانی عشق ئةمانةن:
1 – دلَ لة‌دةس دان و بیَ دلَی . ضون وتراوة: ( من لیس بمفقود القلب لیس بعاشق). بیَسارانی دةلَیَت:
دلَةی کةمتةرویر، دلَةی کةمتةرویر
دلَةی کةم خةیالَ کةم فامی کةم ویر!
شؤ جانفیداییی جة ثةروانةطیر
ثةروا، نةدارؤ جة شؤلَةی ئایر
ویَنةی ثةروانة ثرِ مةیل ووةفا
ثةرآ وةصلَ دؤس بکیَشة جةفا
تابةئایری عیشق دلَ یةند نةسؤزؤ
کةی ساکن مةبؤ هةر دؤس مةبیَزؤ
۲ – تأسّف . لةم ثلةیةدا عاشق و ئةوین داو بةبیَ مةعشووق هةلَ ناکات و هةردةم لة‌خةم و ثةذارةدایة.
۳ – وَجد. ئیَمةیض ثةروانةی شةم شوناسانیم
ثةرِو بالَ سفتةی دینی خاسانیم
۴ – بیَ صةبری و تاسةی دیدار. وتراوة:
الصّبر عندک مذموم عواقبه
والصّبر فی سائر الاشیاء محمود
۵ – لة سةر خؤ ضوون و مةدهؤشی.
بنؤشؤ جامآ، ثیَم یاوؤ مةستیی
بیَزار بؤ جةدین دونیا ثةرستی
هةر ئةمةیة کة مامؤستا (مةحوی) دةلَیَت:
« لة‌سةر خؤ ضوونة، شةیدا بوونة، قورِ ثیَوانة، سووتانة
هةتا مردن مةحةببةت ئیشی زؤرة رِیزی لیَ ئةطرم»
بة‌بیر ورِای (بیَسارانی) عیشق کاتآ لةمةجاز تآ ثةرِی و ثیَی نایة ناو قؤناغی حةقیقةتةوة، هیض شتآ ناتوانآ بیَتة کؤسث لة‌نیَوان عاشق و مةعشووقدا. عاشق باری قورسی ناز مةعشووقی بةشان هةلَدةطرآ و مةعشووقیش بار ناز عاشقی عاشق. ئةم دوانة لحظهیةک بآ یةک هةلَناکةن.
« ئیسة هاصةبرم جةتاقةت برِیا
یانةی صةبرم سفت، ثةردةی دلَ درِیا»
شؤلَةی ئاطری عیشق وردة وردة ئةتةنیَتةوة بؤ سةراثای عاشق و دةی سووتیَنآ و ثاک و خاویَنی دةکاتةو.
دلَی عاشق وةها ناسک و لةتیف ئةبیَتةوة کة‌تاقةت دیتن مةعشووقی نامیَنآ و لةوانةیة بة تةجةللی مةعشووق بسووتآ.
حةزرةتی موسی(ع) وةختآ طةیشتة ئةم مةقامة، داوای دیداری یاری کرد: (ربّ ارنی انظرالیک): خؤتم نیشان دةتا بت بینم!
خودا فةرمووی: (لن ترانی) تةوانایی دیتن منت نیة. نةیفةرموو من خؤمت نیشان نادةم. لیَرةدایة کة بة اصطلاحی عرفا حالَةتی (قبض) و (بسط) بؤ عاشق ثةیدا ئةبآ.
هةر ئةم مةسئةلةیة جیَطة ثیَی زؤر قورسة لة‌عیرفانی نظریدا. ئةوةتة مامؤستا (وةفایی)ش دةلَیَت:
« لة سایةی ضاوةکانت بووم بةرِةندی خةرابات
لة لای ثیری مةیخانة خةرقةم لة طرؤی مةی ناوة
لة‌دةدری بیَ دةرمانی کةوتوومة سةرطةردانی
بة جوابی (لن ترانی) ضبکةم رِؤحم سووتاوة»
عیشق کاتآ بة کةمالَ و رِةخسان طةیشت، ترس لة‌سووتان و تةجةللی لة ئارادا نامیَنآ و عاشق و مةعشووق دةبنة یةکآ:
هةرضی دةرِوانم هةر تؤ ئةوینم
خؤتی سةرضاوةی عیشق و ئةوینم
لةم حالَةدا عاشق هةرضی بکات وادةزانآ خؤی نیةو مةعشووقة وةک ضؤن ئینسانةکان رِةنطی خودایی ئةطرن. لةم کاتةدا مرؤ خودایةو خوداش نیة.
« چون نور که از مهر جدا هست و جدا نیست
عالم همه آیات خدا هست و خدا نیست»
حةللاج دةلَیَت:
« اَنا من اهوی و من اهوی انا
نحن روحان حَلَلنا بدنا»
« جز یاد توام از دل ناشاد برفت
وز سینه هوای گل و شمشاد برفت
مستغرق ذکر تو چنانم که دگر
در ذکر توأم ذکر تو از یاد برفت»
ئةمة کة (مةولةوی) مامؤستا (بیَسارانی) بة (سةودایی کاملَ) ناو دةبات بةم ماناسة کة عیرفانی سةردةمی بیَسارانی عیرفانی خوادؤزی، مةینةت و رِیازةت کیَشان، خاویَن رِاطرتنی طیان (تزکیة نفس) برِینی هةموو رِیَطا هةلَةت و سةختةکان بوة .
نةک عیرفانی تةوةزةلی و بووذاندنةوةی لةش و مراندنی رِؤح و باری مةعنةوییةت، هةر ئةمةی کة قورئان دةیلَآ: (وقدخاب من دسّاها). ئةوةتة بیَسارانی خؤی بة ئاشکرا باسی ئةوة دةکات کة بؤ طةیشتن بة خودا و هةوارطةی ئامانج و مةقسوود ئةبآ هةوراز و نشیَوان ببرِی و لة هةلَةت تآ ثةرِی:
نالَةی دةردةدار، بیَ ئاخ نمةبؤ
دةروونی عاشق، بیَ داخ نمةبؤ
عاشق تادةمآ جةفاش نمةبؤ
بیَ جةفا، هةرطیز صةفاش نمةبؤ
طولَ جة طولَستان بیَ خار نمةبؤ
بولبول جة عةشقش بیَزار نمةبؤ
هةرکةسآ عةشقش رِةفیق نمةبؤ
واصلَ بة تةریق حةقیق نمةبؤ
تامةجاز نةبؤ، حةقیق نمةبؤ
حةقیق بیَ مةجاز تةحقیق نمةبؤ
شیَوةی مةجنوونیی، بیَ لةیل نمةبؤ
کؤکةنیی فةرهاد، بیَ مةیل نمةبؤ»
ئیَستاش ثاش ئیَثةرِینی 317 سالَ بة سةرکؤضی دوایی بیَسارانیدا دةنطی ئةو ثایةبةرزة لة طؤیضکةی زةماندا دةنط ئةداتةوة کة‌ئةلَیَت:
ئةی دةرویَش! هةرکةس عاشق نةبوو ثاکؤ نةبوو، هةرکةسیش ثاکةوة نةبوو نةطةیشت بة ثاکی، هةرکةس عاشق بوو و عیشقی خؤی زرِاند، ثیس مایةوة و خاویَن نةکرا، ضونکة ئةو ئاطرةی لة رِیَطای ضاویةوة طةیشتبوة دلَی، لة‌رِیَطای زبانیةوة بلَیَسةی سةند:
« هةرکةسیَ جةعةشق دلَشاد نمةبؤ
دةری خةیر ثةریَش طوشاد نمةبؤ»
دلَی نیمة برذاویش لة‌ناوةرِیَدا مایةوة. لةمةولا لةو دلَة ئیتر ضاوةرِوانی هیض شتآ ناکرآ نةکاری دین نةدونیا. بةلَیَ ئاوایة‌رِیَطةی عاشقان.
ئیتر بة‌خوتان دةسثیَرم
فهرست منابع و مآخذ
۱ – قرآن کریم
۲ – دیوانی مهولهوی
۳ – دیوانی بیسارانی ( نسخه خطی)
۴ – لغت نامه دهخدا
۵ – مثنوی معنوی مولانا
۶ – دیوانی مهلای جزیری
۷ – دیوان صهیدی ههورامی
۸ – المستطرف فی کل فنّ مستظرف
۹ – لیلی و مجنون جامی
۱۰ – منطق الطّیر عطار نیشابوری
۱۱ – دیوان مهحوی
۱۲ – احیاء علوم الدین غزالی
۱۳ – دیوان وفایی
۱۴ – تمهیدات عین القضات همدانی
۱۵ – مرصاد العباد نجمالدین رازی
۱۶ – یةک لة ثةنای خالَ و سیفری بیَ برِانةوة
