پایگاه اطلاع رسانی کرد نور آخرین اخبار روز ایران و جهان
صابر محمودی از جمله هنرمندان اهل سنندج است که هنر نازک کاری نسل به نسل به او رسیده و تا به امروز شاگردان بسیاری از او این هنر را آموخته اند. هنری که شاید نامش آنچنان که باید در بین عموم مردم شناخته شده نیست.
صابر محمودی درباره ریشه این هنر در خانواده اش می گوید: پدرم از نازک کاران و ظریف کاران بنام سنندج بود و شاگردان زیادی را آموزش داد. بسیاری از افرادی که از او این هنر را آموخته بودند، سال هاست کارگاه راه اندازی کرده اند و هنرجو تربیت می کنند. من هم نسبت به توانایی ام در این زمینه فعالیت کردم و البته ۵۰ سال ظریف کاری خودش یک عمر محسوب می شود؛ چرا که من از خردسالی زیر نظر پدر آموزش دیدم و هنوز هم به همین کار مشغول هستم.
او در بخش دیگری از صحبت هایش گفت: عنوان محلی کارم «نازک کاری» است. به این معنا که لایه های چوب را از کنده های بزرگ تری تهیه می کنیم و به لایه های بسیار نازک برش می زنیم. همین لایه های نازک ابزار کار ماست و به همین دلیل نام نازک کاری برای این هنر انتخاب شده است. هنرهایی مثل منبت کاری چوب، معرق کاری و مشبک چوب ازجمله هنرهایی است که از نازک کاری مشتق شده اند. شاید برای بسیاری جالب باشد که چطور می شود از لایه های نازک چوب، به لوازمی مثل کاسه و بشقاب های سنتی، قلمدان، جعبه های جواهر، قوطی سیگار و… رسید؛ اما باید گفت در هنر نازک کاری ساخت همه اینها ممکن است. قطعا ناگفته پیداست که ساخت اشیای مختلف از لایه های نازک چوب چقدر طاقت فرساست و تمامی این موارد با دست ساخته می شود و برای افرادی که با این حرفه آشنا نیستند، فکرکردن به اینکه ساخت این موارد چقدر زمان و انرژی می برد، دور از ذهن است. گاهی هم به سفارش مشتری کارهایی می سازیم و طراحی می کنیم. ناگفته نماند که چوب گردو یکی از ابزار های مهم کار ماست؛ چرا که نقش طبیعی این چوب و بافتش به اثر جلوه و شکل ویژه ای می دهد.
محمودی در پاسخ به این پرسش که به چه دلیل هنر ظریف کاری در سنندج رونق بیشتری دارد؟ گفت: ما به صورت سنتی و منطقه ای فعالیت می کنیم. برخی شرایط دست به دست هم داد تا امکان تولید در این منطقه وجود داشته باشد. وجود انواع جنگل های درخت گردو، بیشترین تأثیر را در رونق این هنر در منطقه دارد. عنوان نازک کاری در کردستان و سنندج مفهوم و نشانه ای است برای کار چوب. شاید در منطقه یا اقلیمی دیگر، این عنوان کمی غریب باشد و حتی در عصر ارتباطات، کمتر کسی نامی از این هنر شنیده باشد. هر چند در این زمینه نمی توان به سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی اشاره نکرد. به یقین با تلاش های آنها می توان امیدوار بود که این عنوان معرفی شود؛ عنوانی که یک شغل هنری در کردستان محسوب می شود و افراد بسیاری از این راه امرار معاش می کنند. شاید بیراه نباشد اگر اشاره کنم در تمام این سال ها، تلاش های بسیاری برای همراه کردن مسئولان با این هنر انجام شده است. خواسته روشن ما این است که هنر نازک کاری به عنوان یکی از مشاغل هنری در ایران به رسمیت شناخته شود.
در تمام این سال ها، آن قدر که از شاخ و برگ های این هنر مثل معرق کاری، منبت کاری و مشبک کاری اسم برده شده، به سرچشمه اصلی این هنرها که همان نازک کاری است، اشاره نشده. نازک کاری در حال حاضر عنوانی محلی و نیمه رسمی در دستگاه های دولتی مربوطه است و هنری که دانش آموخته هایش حتی از مزایای بیمه سازمان تأمین اجتماعی محروم هستند (سایت های ثبت نام سازمان صنایع دستی برای فعالان و هنرجویان و کارگاه های تولیدی کوچک جهت برخورداری از بیمه تأمین اجتماعی بسته است و هیچ گونه هماهنگی و اقدامی جدی جهت رفع موانع با دستگاه های ذی ربط انجام نمی شود). قطعا در تمام این سال ها در حق این هنر کم لطفی شده است. بدون شک برخی نهادها می توانستند برای معرفی و شناساندن این هنر قدم های مثبتی بردارند، اما متأسفانه به هنر نازک کاری به عنوان یک شغل، کم لطفی شده است. انتظار ما از سازمان صنایع دستی، میراث فرهنگی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این است که این هنر را به رسمیت بشناسند. اگر تا به امروز تلاش های رسانه های جمعی مثل تلویزیون ملی یا شبکه های کردستان نبود و از نازک کاری اسمی برده نمی شد، قطعا با مشکلات بیشتری روبه رو بودیم.
او ادامه داد: هنر نازک کاری در بسیاری از شهرستان های سرزمین ما با اسامی متفاوت وجود دارد. بعد از انقلاب با بی توجهی که به این هنر شد، در برخی شهرستان ها اثری از آن باقی نماند. چند سالی است که شهرهایی مثل ارومیه یا شیراز در این هنر پیشرفت هایی داشته اند و سنندج نیز با تمام مشکلات و کمبودهایی که وجود دارد، همچنان این هنر را زنده نگه داشته است. حتی در بدترین مقاطع به لحاظ فروش یا تأمین مواد اولیه، استادکارهای این حرفه توانسته اند هنرشان را ادامه بدهند. لازم به ذکر است اساسا این هنر در کردستان پیشینه بسیار زیادی دارد.
محمودی در بخش دیگری از صحبت هایش به پیشینه این هنر در کردستان اشاره کرد و گفت: نازک کاری چوب یا هنر ظریف کاری چوب در کردستان، طبق گفته پیشینیان، به دوران صفویه و ۴۰۰ سال قبل برمی گردد؛ هرچند اسنادی وجود دارد که پیشینه این هنر را بیش از ۴۰۰ سال معرفی می کند. این هنر را مدیون کسانی هستیم که آن را سینه به سینه منتقل کردند و متأسفانه امروز هستند کسانی که مدعی اند پیشینه این هنر حدودا ۱۰۰ سال است و توسط خانواده ای به این خطه آورده شده است. باید بگویم این ادعا تنها ضایع کردن حق کسانی است که در این راه زحمت کشیدند و هنرجو تربیت کردند. قطعا هر فردی به اندازه توان و تلاشش در این راه مثرثمر بوده است. این هنر مربوط به این خانواده یا آن فرد نیست؛ تلاشی جمعی بوده است. امروز هم ما وارث نسلی هستیم که این هنر را به ما منتقل کردند.
او در بخش دیگری از صحبت هایش گفت: پدرم زنده یاد توفیق محمودی، اولین کسی بود که معرق چوب را در شهرستان سنندج وارد کار نازک کاری کرد. بسیاری از استادانی که آن زمان مشغول کار نازک کاری بودند، با پدرم مخالفت کردند. اما این مخالفت ها چندان ادامه دار نشد؛ چرا که جذابیت کار معرق روی چوب حرفی برای گفتن داشت و در کنار نازک کاری، نمود بهتری پیدا می کند. همین موضوع باعث شد تا هنر نازک کاری مسیر بهتری پیدا کند. پدرم در رژیم گذشته مبارزات سیاسی علیه نظام پادشاهی داشت که همین موضوع باعث شد در دهه ۳۰، چند سالی را در زندان سپری کند. در همان زندان بود که علاقه اش به کار چوب باعث شد این هنر را به هم بندی هایش هم آموزش بدهد و متقابلا از دیگرانی که آنجا بودند، هنر معرق یاد گرفت و روی چوب پیاده کرد. بعد از سال ها و برگشت از زندان، این هنر را در سنندج ادامه داد. من هم همین مسیر را دنبال کردم و از جایی به بعد که هنر نازک کاری را یاد گرفتم، سعی کردم هنر طراحی را روی چوب پیاده کنم و کار متفاوتی ارائه بدهم. این کار برایم ارزشمند بود و رونق بهتری به کارم داد و آن را از حالت سنتی و محدود خارج کرد.
محمودی درباره بازارهای داخلی و خارجی این هنر نیز گفت: امروز این هنر به جایی رسیده که در بازارهای داخلی و خارجی حرفی برای گفتن دارد و بسیاری از جوانان می توانند از این راه امرار معاش کنند. با همه اینها، این هنر نیازمند کمک های نهادهای دولتی است. حمایت هایی مثل پرداخت وام و … می تواند به افرادی که از این راه روزگار می گذرانند، کمک کند. بشخصه در کارگاه خودم، همراه با برادرم و پسرم سعی می کنیم به افرادی که به صورت خانگی کار می کنند، کمک کنیم و آموزش هایی به آنها بدهیم تا در این شرایط اقتصادی، کمکی به امرار معاش آنها باشد. این هنر آن قدر گستردگی و پتانسیل دارد تا راه به خارج از مرزهای ایران باز کند و حرفی برای گفتن داشته باشد. تا به امروز سازمان صنایع دستی آنچنان که باید انتظار ما را برآورده نکرده و حمایت های کافی از این هنر انجام نداده است. حمایت آنها غالبا انحصاری است. بارها خواهش کردیم به ما وامی داده شود که بعد از گذراندن هفت خان رستم برای گرفتن وام و سودهای کلانی که دارد که اغلب موفق به دریافتش نمی شویم، بازهم به نقطه اول برمی گردیم و هیچ سراغی از این هنر گرفته نمی شود. در جریان هستم که شرایط در شهرهای دیگر ایران بهتر از کردستان است، اما متأسفانه از ما حمایتی نمی شود و همین موضوع بسیاری از فعالان این حرفه را به نابودی کشانده است.
او در صحبت هایش با تأکید بر اینکه این شغل می تواند بازارهای جهانی خوبی داشته باشد، گفت: کردستان از مهم ترین مراکز تولید فراورده های دستی ایران مثل نازک کاری چوب، قالی بافی، گلیم بافی و کلاش بافی (کفش دست بافت و نخی) است. از آنجایی که توسعه صادرات صنایع دستی و در نتیجه ایجاد درآمدهای ارزی از شرایط اساسی توسعه اقتصادی است، در سال های اخیر صدور محصولات دستی نه تنها توسط کشورهای جهان سوم، بلکه توسط برخی از ممالک پیشرفته نیز مورد توجه ویژه قرار گرفته است؛ به خصوص کشورهای مهد صنایع دستی تلاش می کنند تا با اتخاذ تدابیر حمایتی و سیاست های تشویقی، زمینه رشد و توسعه صادرات صنایع دستی را که یکی از اقلام مهم صادراتی آنها به حساب می آید، فراهم کنند. متأسفانه در سنندج یک صندوق حمایت از هنرمندان نداریم و هنوز با ممانعت گمرکی مواجه هستیم. هنرهایی مثل نازک کاری، فاکتورهای ارزشی فرهنگ ما محسوب می شوند. قطعا راه مبارزه با شبیخون فرهنگی که از آن نام برده می شود، متمایل شدن به چنین هنرهایی است. متأسفانه باید بگویم حمایت که نمی شویم هیچ، بیش از آن مانعی مقابل راهمان می شوند. تا کجا باید فریاد کشید و درخواست کرد که به صنایع دستی و تولید اهمیت بدهید.
او در پایان گفت: گرد وغبارهای ناشی از برش و سمباده کشیدن سطوح انواع چوب در کارگاه های تولیدی از جمله نازک کاری، معرق و منبت چوب، ضمن وجود ایمنی کار و ملاحظات بهداشتی، به مرور ریه های کارگران و تولید کنندگان را درگیر و نهایتا دچار سرطان لاعلاج ریه و دستگاه تنفسی می کند. جا دارد تا ادارات و سازمان های مرتبط ازجمله وزارت درمان، اداره کار و رفاه اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی و … جدیت و پیگیری بیشتری در تأیید سختی کار و زیان آور بودن فعالیت های هنر نازک کاری داشته باشند. لازم به ذکر است برخی از استادان این هنر از نام آوران مطرح کشور بوده اند که به درجات و کسب مدارک بالایی هم دست پیدا کرده اند که در اینجا جهت احترام و تجلیل از جایگاه رفیعشان، به ذکر نام چند نفر از این بزرگان هنر بسنده می کنم. زنده یادان: دکتر علی اکبر بهزادیان، مجید نعمتیان، رشید تقربی، عبدالحمید نعمتیان، توفیق محمودی، محمد ژولیده، باقر علی میرزانژاد، شکرالله افشاریان، اقبالشباب کردستانی، غلامعلی گلستان آرا، علی مسطحی، صدیق شریعتی، رشید نمکی، فریدون محمودی و … .
منبع: روزنامه شرق
