امکان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک/دکتر سیروان بهرامی – سنندج  

چکيده:
 اين مقاله در پي بررسي زواياي مختلف امکان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک به منظور کمک به تصميم گيران و برنامه ريزان  در داشتن نگاهي واقع بينانه به موضوع موردنظر است.  مطالعات امكان سنجي وسيله اي است كه مي تواند وضوح شرايط موردنظر را براي برنامه ريزان بيشتر سازد. مطالعات امكان سنجي با حذف قسمتي از بي ثباتي  سعي در بهينه نمودن شرايط موجود دارد. آنچه كه در اين مقاله به آن اشاره شده است، دلايل  بررسي سکونتگاه هاي الکترونيک، مفهوم سکونتگاه ها(روستاها و شهرها) الکترونيک، ابعاد تحليل امكان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک و پيشنهاداتي براي بهبود فرايند امکان سنجي سکونتگاه هاي الکترونيک است. توجه به ابعاد گوناگون مطالعات امکان سنجي (اقتصادي، فني، سياسي، اجتماعي و…)  براي مطالعات امكان سنجي سکونتگاه هاي الکترونيک از ديگر مواردي است كه در اين مقاله به آن اشاره شده است.
 
 
واژگان کليدي:
سکونتگاه الکترونيک، امکان سنجي، روستاي الکترونيک، شهر الکترونيک
مقدمه:
تافلر در كتاب معروف خود (موج سوم) به منظور توضيح ماهيت تكامل بشري سه موج تغيير را برمي شمرد. وي اين سه موج تاريخ بشري را به چهار دوره بزرگ زماني تقسيم مي‌نمايد. اول دوره قبيله اي كه بين دو تا سه ميليون سال قبل، كه در آن دوره پيشينيان توانايي‌هاي اوليه را كسب كردند. دومين دوره، دوره كشاورزي است كه بين ده تا دوازده هزار سال قبل كه كشاورزي جاي شكار را گرفت و خانواده تا اندازه‌اي بزرگتر شد. در واقع اين دو دوره را تافلر موج اول نام گذاري نموده است.
دورة سوم كه عصر صنعتي نام گرفته شده است، شروع موج دوم است. كه بين قرن هيجده تا بيست ميلادي است. كه در اين عصر كارخانه به عنوان موتور اقتصادي جايگزين زراعت شد. در اين دوره علي‌رغم كوچك شدن خانواده، انفجار جمعيت در جهان صورت گرفت و شهرها رشد يافتند[1].
در اين مرحله بود كه جوامع طي آن به جوامعي خدمتگزار تبديل شدند. در اين دوره، جاذبه استخدام بيشتر مبتني بر ارائه خدمات بود. در اين عصر سرمايه منبعي استراتژيك به شمار مي‌آمد. از وقتي كه بشر مفهوم صنعت و فناوري را دريافت اطلاعات قابل توليد به حدي رسيدكه ديگر نمي‌شد آن را در ذهن يك فرد به تنهايي نگهداري كرد در اين هنگام افراد براي آموزش به كلاسهاي تخصصي مي‌رفتند و اعتقاد به انسان بزرگ نيز هنوز مطرح بود اما نه با وسعت پيشين[2]  موج سوم نيز كه تافلر از آن ياد مي كند. همان قرن اطلاعات است كه مقارن با نيمه دوم قرن بيستم شروع شد و اكنون بشريت در حال گذر از آن است و صنعت و اقتصاد جهان بر پايه تبادل اطلاعات، ارتباطات الكترونيكي و استقلال بيشتر بنا نهاده مي شود.
درعصر اطلاعات تمركز به جاي سرمايه بر ارزش اطلاعات است و حاكميت با رايانه، فناوري ارتباطات و متخصصان و افراد بسيار ماهر تعلق دارد و به جاي تلاش فيزيكي بر لزوم استفاده از قدرت تفكر و انديشه تاكيد مي‌شود[3].
در عصر اطلاعات ارزش افزوده از طريق تبديل اطلاعات به دانش و همچنين سرعت انتقال آن، حاصل مي‌شود[4].
در كل چهار دوره بزرگ هر يك در زمان خود رهاوردي براي تشكلهاي اجتماعي و سازمانها در برداشته است. رهاورد دوره اول شكل‌گيري « گروههاي اجتماعي كوچك بوده است، در دوره دوم سنگ بناي شكل‌گيري « سلسله مراتب» در اجتماعات بنا نهاده شده و توسعه قسمت‌ها در دوره سوم پيدايش نظام مندي و قانون مداري در جوامع را به دنبال داشته است.
دوره  چهارم يا قرن اطلاعات نيز باعث توسعه مقوله فناوري اطلاعات و ايجاد شبكه‌هاي گسترده اطلاعاتي[5]، ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک مد نظر تصميم گيران و برنامه ريزانشهري و روستايي قرار گرفته است.
 
اهميت و ضرورت  ايجاد سکونتگاه هاي الکترونيک
يكي از مهمترين اهداف فناوري اطلاعات بسط ظرفيت و توانايي انسان در استفاده از اطلاعات است. از جمله اهدافي  و مزايايي كه مي توان از پياده سازي فناوري اطلاعات  در سکونتگاها مد نظر داشت عبارتند از:
ـ جلوگيري از اتلاف وقت و کاهش در آمد و شدها در سکونتگاه ها
ـ از بين بردن تداخل و ناهماهنگي ميان بخش هاي مختلف سکونتگاه ها
ـ كاهش هزينه هاي ناشي از آمد و شدها[6] ـ كاهش حجم مستندات
– افزايش مشارکت شهروندان[7] – بهبود کيفيت زندگي مردم[8]  
مفهوم سکونت گاه هاي الکترونيک:
آنچه در اين مقاله با عنوان سکونتگاه هاي الکترونيک مطرح شده است، دربرگيرنده تمامي مراکز جمعيتي اعم از شهري و روستايي است که فناوري اطلاعات باعث ايجاد ساختارها و روابط جديد در چنين سکونتگاه هايي شده است. به همين منظور تعاريفي مختصري در رابطه با شهرها و روستاهاي الکترونيک در اين بخش ارائه مي گردد:
شهرهاي الکترونيک ما را از دنياي يک بعدي که شهر هاي سنتي و امروزه ما هستند، به دنياي دو بعدي مي برد که دستاورد فناوري نوين اطلاعات ارتباط دنياي اينترنتي مي باشد[9]. در شهر هاي الکترونيک روابط اقتصادي و اجتماعي – فرهنگي در ساختاري جديد تعريف شده است و رفتارهاي جديدي را از شهروندان به واسطه ابزارهاي فناوري اطلاعات مشاهده  مي شود.
مباحث مربوط به شهرهاي الکترونيک در روستاهاي الکترونيک  نيز صدق مي کند. به گونه اي که از طرفي روستائيان فعاليت هاي اقتصادي خود از قبيل فروش محصولات کشاورزي، خريد بذر و سموم دفع آفات و …  را با استفاده از فناوري اطلاعات انجام مي دهند و از طرفي فناوري اطلاعات فرصت هاي مناسبي را براي تصميم گيران، برنامه ريزان و مديران روستايي براي امور مشارکتي و آموزشي روستاييان فراهم مي سازد.
 
ابعاد تحليل امكان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک:
مطالعات امكان سنجي با حذف قسمتي از بي ثباتي سعي در بهينه نمودن شرايط موجود دارد، اما اين بدين معني نيست كه موفقيت را تضمين نمايد. زيرا بسياري از عوامل بر خروجي كار تاثير مي گذارند. برخي از اين عوامل قابل پيش بيني هستند[10].
امكان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک در يك منطقه نيازمند تحليل جنبه هاي مختلف جهت بررسي دقيق شرايط موجود و شرايط احتمالي آينده مي باشد. بطور کلي براي امکان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک بايد امکان سنجي هاي زير صورت پذيرد:
امكان سنجي فني[11] : امكان سنجي فني، توانايي فرآيند طرح پيشنهادي در بهره گيري از وضعيت موجود فناوري براي دستيابي به اصلاحات بيشتر را مورد بررسي قرار مي دهد. در اين مطالعه استعداد فني نيروي كار علاوه بر قابليت فناوري در دسترس مورد توجه قرار مي گيرد.
امكان سنجي مديريتي[12] : امكان سنجي مديريتي به بررسي توانمندي زيرساخت هاي يك طرح براي دستيابي به پيشرفتي پايدار مربوط مي شود. ارزيابي قابليت پشتيباني مديريت، ميزان نياز به كاركنان ماهر و ساده و مواردي از اين دست، عناصر كليدي لازم براي روشن سازي امكان سنجي مديريتي هستند.
امكان سنجي اقتصادي[13] : اين جنبه از تحليل امكان سنجي، معطوف به توليد منافع اقتصادي طرح هاي پيشنهادي است. تحليل هزينه- منفعت و تحليل نقطه سر به سر رويكردهاي مهم ارزيابي اقتصادي امكان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک به شمار مي روند. در اين جهت گيري، صور ملموس و نامحسوس طرح پيشنهادي براي دستيابي به يك مبناي مستحكم و سازگار، به قالب مفاهيم اقتصادي برگردانده مي شوند.
امكان سنجي مالي[14] : امكان سنجي اقتصادي طرح ها از امكان سنجي مالي آنها متفاوت است. امكان سنجي مالي به بررسي استعداد و قابليت طرح در تأمين اعتبار مالي مورد نياز براي اجراي آن نظر دارد. به عبارتي اين نوع امکان سنجي به مقوله سرمايه گذاري توجه بيشتري دارد. سهولت دسترسي به وام، ارزش اعتبار مالي پروژه، دارايي و برنامه بازپرداخت وام جنبه هاي مختلف تحليل مالي امكان سنجي هستند.
امكان سنجي فرهنگي[15] : امكان سنجي فرهنگي، سازش سنجي طرح ها با وضعيت فرهنگي محيط پروژه را مورد بررسي قرار مي‎دهد. به هنگام برنامه ريزي لازم است تاثيرات پروژه با ارزش ها و اعتقادات مردم بومي قابل انطباق باشد. مثلاً در بسياري موارد فرهنگ استفاده از ابزارهاي فناوري اطلاعات بر روند تحقق سکونتگاه هاي الکترونيک موثر است. از طرفي اين نوع امکان سنجي ميزان پذيرش و توانمندي ساکنان سکونتگاه ها را در رابطه با مفوله سکونتگاه الکترونيک مورد بررسي و تحليل قرار مي دهد.
امكان سنجي اجتماعي[16] : امكان سنجي اجتماعي، اثرات ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک بر نظام اجتماعي را مورد بررسي قرار مي‎دهد. ممكن است ساختار اجتماعي طوري انسجام يافته باشد كه نيروي انساني مورد نياز انجام آنها يا بسيار نادر باشند و يا اصولاً وجود نداشته باشند. براي اطمينان از سازگاري چنين رويکردي (ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک ) لازم است اثر چنين توسعه اي بر موقعيت اجتماعي افراد سهيم در امر توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک ارزيابي شود.
امكان سنجي سياسي [17]: يك پروژه امكان پذير سياسي، پروژه اي است كه از نظر سياسي صحيح تلقي مي شود. ملاحظات سياسي سمت و سوي طرح هاي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک را مشخص مي نمايد. اين امر به ويژه در مورد اجراي طرح هاي بزرگ که داراي بازتاب هاي ملي هستند، مصداق دارد. مثلاً ممكن است ضرورت هاي سياسي اجراي يك طرح خاص را صرف نظر از مزيت هاي آن ايجاب نمايد. از سوي ديگر اجراي برخي پروژه هاي ارزشمند به جهت مواجهه با مخالفت ها سياسي غير قابل مقابله مسكوت بماند. امكان سنجي سياسي، سازگاري هدف هاي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک را با هدف هاي سياسي مسلط مورد بررسي قرار مي دهد.
امكان سنجي زيست محيطي[18] : اين جنبه از مطالعات امكان سنجي به ويژه در مراحل نخستين پروژه ها ارزشمند است. در واقع طرفداران محيط زيست با بهره گيري از مخالفت هاي بي درنگ خود از پيشبرد پروژه هايي كه مدت هاي مديدي صرف مطالعه آنها شده است، ممانعت به عمل مي آورند. به اين جهت لازم است پيش از تكميل برنامه اجرايي پروژه ها اثرات مخرب آنها بر منابع طبيعي و فرهنگي مردم  بومي  موردنظر قرار گيرد.
 
فرايند امکان سنجي طر ح هاي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک
اگرچه نوع و هزينه تجزيه و تحليل در مطالعات امكان سنجي با توجه به مقدار كل منابع سرمايه گذاري شده ، اندازه و حوزه پروژه موردنظر متفاوت است مي توان گفت كه مطالعات امكان سنجي فعاليتي فوق العاده مشكل و پرهزينه است[19]. بطور کلي مي توان مراحل زير را براي امکان سنجي ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک متصور شد:
مرحله اول- بررسي سکونتگاه مورد مطالعه از منظر اقتصادي، اجتماعي – فرهنگي و زيرساختي:
چنين ملاحضاتي در باره سکونتگاه مورد مطالعه نحوه ساماندهي و توسعه مقوله الکترونيک را در آن سکونتگاه فراهم مي‌نمايد تا بر اساس اين ملاحضات به تعيين عناصر و كاركردهاي مختلف سکونتگاه مورد نظر بپرداخته شود.
تحليل سيماي اقتصادي، اجتماعي – فرهنگي و زيرساختي يك سکونتگاه الکترونيک بايد بطور دقيق از طريق تحليل ها و بررسي هاي علمي صورت پذيرد. اين موضوع بدان علت مي‎باشد كه عدم توجه به چنين ملاحضاتي سبب بروز مشکلات فراواني براي ساکنان و متوليان در آينده خواهد شد.
مرحله دوم – تخمين نيازهاي سکونتگاه در آينده
در اين مرحله به نياز سنجي سکونت گاه در آينده به هنگام استقرار فناوري اطلاعات در سکونتگاه مورد نظر پرداخته مي شود. آنچه در اين مرحله بايد به آن توجه شود، عدم غفلت از نياز هاي آتي سکونتگاه ها است. چرا که ناديده گرفتن نيازهايي که شايد از ديدگاه برنامه ريزان کم اهميت و يا بي اهميت جلوه مي کند، مي تواند منجر به کندي روند توسعه فناوري اطلاعات در سکونتگاه ها و حتي توقف جريان الکترونيکي کردن چنين سکونتگاه هايي شود.
مرحله سوم – تخمين شرايط سرمايه گذاري، اقدام و فعاليت در بخش فناوري اطلاعات در سکونتگاه (ابعاد فني، مديريتي، مالي)
بسياري از پروژه هاي موفق به خاطر سرمايه گذاري محدود شكست مي خورند كه اين امر ناشي از عدم تخمين دقيق هزينه نهايي است. بسياري از برنامه ريزان در طول برنامه ريزي بسيار خوشبينانه عمل مي كنند و در تشخيص هزينه ها شكست مي خورند. بطور كلي براي تخمين و ارزيابي شرايط سرمايه گذاري مي توان سرمايه گذاري ها را به سه دسته تقسيم كرد: 1- سرمايه گذاري هاي زيربنايي 2- سرمايه گذاري هاي كاري 3- بودجه هاي جاري[20].
مرحله چهارم – تخمين سودها و زيان هاي ناشي از ايجاد سکونتگاه هاي الکترونيک (ابعاد اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، سياسي و زيست محيطي)
هنگام تخمين سود و زيان هاي ناشي از ايجاد سکونتگاه هاي موردنظر بايد از شيوه هاي ثابتي در محاسبه استفاده شود. اين گونه تخمين ها بايد بصورت دوره هاي بالاي سه سال طراحي گردد تا امكان رشد و توسعه الکترونيک را براي سکونتگاه ها موردنظر فراهم سازد.
هنگام تحليل سود و زيان ها بايد مطمئن شد كه در گزينه هاي استفاده شده از معيار زمان و پول براي بررسي هاي موردنظر استفاده شده باشد. براي تحليل سود دهي دو نوع هزينه را بايد محاسبه كرد. 1- هزينه هاي ثابت  و2- هزينه هاي متغير و قابل كنترل( هزينه هاي عملياتي و اداري)
مرحله پنجم – تدوين راهنماي اجرايي مطالعات امكان سنجي[21] در اين مرحله راهنمايي اجرايي با توجه به اطلاعات كسب شده از مراحل قبلي جهت انجام مطالعات امكان سنجي تدوين مي شود. فرايند تدوين راهنماي اجرايي امكان سنجي براي سکونتگاه هاي الکترونيک را مي توان طي چهار مرحله  صورت داد.
 
فاز اول- مطالعات اوليه
– تعيين عوامل اصلي اطلاعات  براي موفقيت در مطالعات امكان سنجي
– تعيين منابع اطلاعاتي و كتاب شناسي
– تعيين مسئوليت ها براي جمع آوري اطلاعات و انتصاب مسئوليت هاي خاص
– تدوين جدول زماني براي گردآوري و جمع بندي اطلاعات
فاز دوم- شناسايي وضع موجود
فاز سوم- جمع بندي و تجزيه و تحليل اطلاعات
– دسته بندي اطلاعات به طور منظم
– تجزيه و تحليل اطلاعات 
– تعيين گام هايي جهت رفع اختلاف، و كمبود اطلاعات خاص براي موفقيت( درصورت نياز)
– تعيين اولويت اطلاعاتي
– اصلاح اطلاعات  با استفاده از داده هاي جديد
– سنتز و نتيجه گيري
فاز چهارم – ارائه پيشنهادها و تعيين اولويت ها
مرحله ششم – تصميم گيري نهايي و اولويت دهي مراحل انجام کار[22] در اين مرحله بايد با توجه به يافته ها و نتايج بدست آمده به اولويت بندي گزينه ها و مراحل پرداخت. آِيا امکان توسعه فناوري اطلاعات در سکونتگاه موردنظر وجود دارد؟ با چه رويکردي بايد به توسعه جنين سکونتگاهي پرداخت؟ چه فرايندي براي توسع الکترونيک سکونتگاه مناسب است؟و… . سوالات مختلفي وجود دارد. بطور كلي براي تصميم گيري نهايي مناسب در زمينه مطالعات امكان سنجي سکونتگاه هاي الکترونيک به نكات زير توجه شود.
– گاهي اوقات برنامه ريزان بدون توجه به هزينه بر بودن فعاليت هاي مورد نظرشان براي متوليان يا جامعه موردنظر، فعاليت هاي واحد يا مجموعه اي از فعاليت ها را پيش نهاد مي كنند. در حالي که برخي برنامه ريزان با ديدي يکپارچه به امر توسعه سکونتگاه ها در زمينه فناوري اطلاعات مي نگرند[23].
 – يكي از معيارهاي اصلي براي رسيدن به نتيجه مطلوب در مطالعات امکان سنجي داشتن توان مديريتي است.بنابراين توانايي هاي مديريتي بايد در ابتداي ليست اولويت بندي ارزيابي گردند[24].
– پشتيباني مالي امري ضروري به شمار مي رود و بايد قبل از شروع به كار فراهم شود. متاسفانه هزينه ها قبل از عوايد به وجود مي آيند و اين حقيقتي است كه بسياري از پروژه ها را در مرحله توسعه متوقف مي سازد.[25] – بدليل وابستگي تمام عوامل به يكديگر تصميم گيرنده بايد همه آنها را با هم مورد بررسي قراردهد.
– جنبه مهم ديگري كه بايد مورد برسي قرارگيرد، نگرش و برخورد جامعه از نتايج ذاتي چنين توسعه اي مي باشد.
علاوه بر موارد ذكرشده بسته به نوع سکونتگاه مي توان عوامل ديگري را نيز مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرارداد.
 
پيشنهادات و راهکارها:
حقيقتا” نبايد پياده سازي فناوري اطلاعات‌ را صرفاً توسعة چند سيستم نرم افزاري دانست، بلكه بايد آنرا طرح توسعه اي در نظر گرفت كه به جاي حركت افقي در سطح، حركتي عمودي و در عمق سازمان را مد نظر دارد. پياده سازي فناوري اطلاعات در واقع يك فرايند توسعة انساني و نوعي اصلاحات است و جز با اين نگرش نمي توان به اجراي موفقيت آميزآن اميدوار بود. قبل از هرگونه استفاده از فن آوري اطلاعات بايد به سوالات زير پاسخ معين و روشني داده شود.
آيا فرهنگ استفاده از فناوري اطلاعات ايجاد شده است؟
آيا نسبت به كارايي اين نظام (نظام فناوري اطلاعات) اعتقاد و باور وجود دارد؟
آيا اثرات فناوري اطلاعات بر سکونتگاه  به خوبي درك شده است؟
آيا سکونتگاه و ساکنان آن توان ايجاد تغييرات ساختاري لازم ناشي از بكارگيري فناوري اطلاعات را دارند؟
آيا مديران و مجريان توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک قبل از هر چيزي آموزش هاي لازم را ديده اند؟
آيا زيرساخت‌هاي  اطلاعاتي، فني (سخت افزاري و نرم افزاري)  و انساني (نيروي متخصص) مناسب وجود دارد؟
آيا در بعد رفتاري و انساني اقداماتي صورت گرفته است يا خير؟ مثلاً اينكه آيا در مخاطبان(ساکنان، مديران و تصميم گيران) در مورد فناوري اطلاعات شناختي وجود دارد؟
آيا ترس و مقاومت در برابر فن آوري نوين از بين رفته است يا اينكه مردم و برنامه ريزان تصميم گيران شهري و روستايي فكر مي كنند كه فناوري اطلاعات در جامعه مورد نظر جايگاهي ندارد و در مقابل IT مقاومت مي كنند؟
در صورتي كه قبل از هر چيز به سوالات فوق پاسخ مناسبي داده نشود ممكن است اثرات منفي ناشي از بكارگيري ناقص و نامناسب فن آوري اطلاعات بيشتر از اثرات مثبت آن باشد. همچنين علاوه بر موارد فوق پيشنهادات زير نيز توصيه مي گردد:
بسط و توسعه سازمان خاصي جهت سروسامان دادن به وضعيت فناوري اطلاعات .
توصيه مي شود قبل از بكارگيري فناوري اطلاعات با استفاده از كارشناسان خبره به تجزيه و تحليل هزينه ـ فايده مبادرت ورزيده و در صورت مثبت بودن نتيجه نسبت به سرمايه‌گذاري در زمينه فناوري اطلاعات اقدم گردد.
توسعه فرهنگ بكارگيري از فناوري ‌هاي موجود امري ضروري مي باشد و مديران شهري و روستايي بايد تمهيدات لازم جهت برگزاري دوره هاي آموزشي بلند مدت و كوتاه مدت را ايجاد كنند.

منابع و ماخذ
اصيلي ، غلامرضا ، « چالش هاي جديد سازمانهاي مجازي، ضرورت ها و توسعه» ، مجله مديريت دولتي ،‌1380
تافلر آلوين ، «موج سوم»، ترجمه سيميندخت خوارزمي، انتشارات نگاه، 1374
جلالي، علي اکبر، «شهرهاي الکترونيک»، دانشگاه علم وصنعت ايران، 1382
جواهري، حسن، «مطالعات امكان سنجي پروژه هاي تفريحي و گردشگري»، کنفرانس بين المللي مديريت پروژه، تهران، 1383  
رضائيان ، علي « تجزيه و تحليل و طراحي سيستم » ، سمت 1376.
 رضائيان ، علي، «مدير عصر اطلاعات» نشريه پيام مديريت ، شماره اول ، زمستان 1380.      
• Davis , G,B,and M. olson , “Management Information : Conceptual Foundation , Structure and Development Vewyork”, Mc Grow – Hill , 1985.
• FITz Gerald , Jery & FITz Gerald , “Fundamental Of System Analysis: Using Stractured Analysis And Design Techniques”, 3Rd EdITion , Nework: John Wiley & Sons Inc, 1981.
• Treasury Board of Canada Secretariat (TBS), “IT Project Manager’s Handbook”, Version 1.1, December 12, 1997
• Powell River Parks and Wilderness Society (PRPAWS), Community Futures Development Corporation of the Powell River Region And  Human Resources Development Canada, “Feasibility Study and Business Plan”, prepared by Synergy Management Group Ltd, Business and Economic Development Consultants. January, 2000

[1] . تافلر؛ 1374، صص 30 – 50

[2] . رضائيان، ، 1378ص 20

[3]. FITz Grald & FITz Grald , 1981 ,P.4
 

[4] . علي رضائيان، 1380، ص 47

[5] . اصيلي ، 1380، ص 66

[6]. Davis , G,B,and M. olson, p 29

[7] . جلالي، 1382، ص 51

[8] . همان ، ص 50

[9] . همان، ص 25

[10] . جواهري، 1383، ص 2

[11]. Technical Feasibility

[12]. Managerial Feasibility

[13]. Economic Feasibility

[14]. Financial Feasibility

[15]. Cultural Feasibility

[16]. Social Feasibility

[17]. Political Feasibility

[18]. Environmental Feasibility

[19] . جواهري، 1383،ص2

[20] . جواهري، 1383، ص7

[21]. Treasury Board of Canada Secretariat (TBS), p 51  

[22] . درصورتي که امکان ايجاد و توسعه سکونتگاه هاي الکترونيک وجود داشته باشد.

[23]. Powell River Parks and Wilderness Society (PRPAWS), Community Futures Development Corporation of the Powell River Region And  Human Resources Development Canada,p 50  

[24] . جواهري، 1383، ص10

[25]. Powell River Parks and Wilderness Society (PRPAWS), Community Futures Development Corporation of the Powell River Region And  Human Resources Development Canada,p 83