زبان و گویش مردمان سرزمین سنگ و آب در یک نگاه

استان تاریخی کرمانشاهان سرزمین انواع گویشها و لهجه‌ها است، استانی که گویشها و لهجه‌های مناطق مختلف آن مانند طبیعت هزار رنگش است.
به نقل از ایسنا، به اعتقاد صاحب نظران شاید کمتر استانی به اندازه استان کرمانشاه از لحاظ تنوع قومها، قبیله‌ها، فرقه‌ها و مذاهب مختلف برخودار باشد و هر یک از این گروه‌ها نیز به لهجه‌ها و گویشهای شیرین خود تکلم می‌کنند: در استان کرمانشاه با توجه به قدمت و غنای تاریخی این استان‎ دهها گونه و گویش محلی وجود دارد.
جاف جوانرود، سورانی، پاوه‌ای، ژاو رودی، لهونی، بالاجوبی، کلهری، لکی، فارسی کرمانشاهی، اورامی، گوران، لری و لکی را از رایج‌ترین گونه‌های گویشی در استان کرمانشاه است. همچنین زبانهای ترکی سنقری و عربی هم در بعضی مناطق تکلم می شود. گویشهای مختلفی که در استان کرمانشاه رواج دارد ریشه در زبان کردی به عنوان زبان نژاد یا قوم کرد دارد.
زبان کردی دارای چهار شاخه اصلی است و ‎60گونه گویشی را در بر می‌گیرد. چهار شاخه اصلی زبان کردی شامل کرمانج جنوب، کرمانج شمال، کردی کرمانشاهی و اورامی و گوران است که هر یک گویشهای خاصی را شامل می‌شود. کرمانج جنوب در ایل جاف در کرمانشاه رایج است.
کردی کرمانشاهی است که خاص قبایل، ایلات و عشایر استان کرمانشاه و ایلام است. این شاخه از زبان کردی دارای گویش معیار است و آن کردی کلهری است. گویش اکثریت مردم کرمانشاه کردی کلهری است و در کنار آن فارسی کرمانشاهی نیز که اختلاطی از کردی کلهر با زبان فارسی است از ‎200سال پیش در این استان رایج شده است.
 شاخه چهارم زبان کردی اورامی و گوران است که در منطقه اورامانات کرمانشاه رایج است. تمام اشعار سروده شده به زبان کردی تاکنون به این گویش سروده شده است. در چند سال اخیر نیز گویش وران دانش آموخته گویش کلهر شروع به سرودن شعر در این گویش کرده‌اند.
در میان این گویشها کردی کلهری بیشترین گویش ور را در استان دارد و لری محدودترین گویش در استان کرمانشاه است. آنچه امروز ملموس است گویشهای محلی به واسطه مسایلی در حال از بین رفتن است؛ دور شدن مردم گویش ور از خاستگاه اولیه خود یعنی زیست بوم و قرار گرفتن در بخشها و شهرهای جدید، تداخل فرهنگها و گویشها و زبانهای گوناگون، گوناگونی اقلیمها و جغرافیای شهر ها و روستاها، مهاجرت، سواد آموزی و دور شدن از گویش مادری از جمله دلایل است.
با تشکیل حکومت قاجار در ایران و شکل گیری سازمانهای اداری و حکومتی در آن زمان و وجود امارتهای حکومتی نوادگان آنها در نقاط مختلف کشور و رسمی بودن زبان فارسی و سخن گفتن باسوادان (کارمندان و طیف حاکم) به زبان فارسی و عدم آشنایی آنان با زبانهای محلی، کافی بود تا مردم برای ارتباط برقرار کردن با آنان به زبان فارسی نیاز پیدا کنند با توجه‌ به وجود قشر بازاری و بیسواد در میان مردم و عدم آشنایی آنان با زبان فارسی در بیشتر اوقات آنان با مشکل پائین بودن دایره‌واژگان فارسی روبه‌رو می شدند و برای جبران آن واژگانی از زبان کردی را در سخن خود می آوردند بدین گونه‌شخص دیگری این واژه‌ را از یکی میشنید و به‌گمان آنکه ‌واژه‌ای فارسی است آنرا در مکالمات خود به‌کار می برد و بدین گونه‌در بین مردم کرمانشاه زبان فارسی رایج شد گونه ای فارسی که واژگان کردی موجود در آن کم نیست.