گزارشی از تحولات اخیر عراق (2) کُردها و تصرف شنگال

گزارش کردپرس/ سرویس عراق و اقلیم کردستان: در حالی که برخی از رهبران و جریانات سیاسی اقلیم کردستان پس از تصرف موصل از سوی داعش و عقب راندن ارتش عراق و در تنگنا قرار گرفتن حکومت مرکزی عراق، خود را در خارج از این جنگ که‌ به‌ گفته‌ آنها «مذهبی و طائفی» بود، می دیدند و وضعیت جدید را همچون «فرصتی تاریخی و طلایی» برای کردها و تعیین سرنوشت آینده سیاسی این اقلیم در چارچوب برنامه ها و آرمان های خود می دیدند، تصرف شنگال و نزدیک شدن داعش بە پایتخت همیشە آرام کردهای عراق یعنی اربیل، همچون زلزلە و شوک بزرگی بود که پیامدهای آن‌ تاثیراتی عمیق در عرصه‌ سیاسی کُردی در عراق گذاشت.
 
ب ) تصرف شنگال
روند تحولات
علیرغم اطمینانی که برخی از رهبران اقلیم کردستان عراق به فقدان تهدید داعش علیه مناطق کردی داشتند. نیروهای داعش در موصل و سایر مناطق تحت کنترل خود از اواخر جولای، فشارهای لازم را برای اخراج کردهای ساکن این مناطق آغاز کردند. سعید مموزینی مسئول اطلاع رسانی شاخه 14 حزب دموکرات کردستان در موصل در گفتگو با آژانس خبری پیامنیر اعلام کرد: «داعش ما کُردها را کافر می داند و اعلام داشته‌ که‌ این استان ولایت اسلامی است و جای کردها نیست و هر کُردی در موصل باقی بماند خود مسئول حفظ جانش می باشد و از این روی، اغلب اوقات به مال و جان آنها دست درازی کرده و اموال آنها را به این بهانه که نیروهای پیشمرگ علیه آنها می جنگند به تاراج می برند، داعش از 100خانواده کـُرد خواسته است که این شهر را ترک کنند و در غیر اینصورت کشته خواهند شد.» نیروهای داعش تا روز شنبه 26 جولای فرصت داده بودند تا خانواده های کـُرد، شهر موصل را ترک کنند که با مذاکرات غیر مستقیمی که انجام شد به ظاهر از این خواسته خود منصرف شدند.
نیروهای داعش روز جمعه اول آگوست با حمله به مناطق غرب رودخانه دجله و تصرف مناطق زمار، کِسک، ربیعه و مرز یعروبیه (مرز عراق و سوریه) این مناطق را از کنترل کردها خارج ساخت. 48 ساعت بعد آنگونه که خیری شنگالی معاون شاخه موصل اتحادیه میهنی کردستان می گوید «نیروهای داعش، نیمه شب یکشنبه سوم آگوست از سه محور یورش خود را به مناطق ایزدی نشین در ناحیه شنگال آغاز کرده و ساعت 6:40 بامداد، علیرغم حضور نیروهای پیشمرگ که از چهار لشکر نظامی تشکیل شده بودند، مناطق مذکور را به کنترل خود درآوردند.» البته در گزارش نشریه لوین آمده است که در شنگال 5 تیپ نظامی با 15 هزار نیروی پیشمرگ حزب دموکرات کردستان عراق بدون شلیک یک گلوله از شهر عقب نشینی کرده اند.
تصرف شنگال و زمار و ربیعه و مرز یعروبیه، منجر به آوارگی گسترده کردهای ایزدی شنگال و همچنین اخراج کـُردها از کلیه مناطق شمال غربی و غرب استان نینوی گردید. نیروهای داعش تا شامگاه چهارشنبه ششم آگوست، منطقه شیرکان و پل استراتژیک خازر در 40 کیلومتری شمال غربی شهر اربیل، منطقه گویر در 45 کیلومتر جنوب غرب شهر اربیل و منطقه مخمور در 55 کیلومتری جنوب غربی شهر اربیل را از کنترل نیروهای پیشمرگ بیرون آورده و اربیل به عنوان مرکز اقلیم کردستان عراق از سه محور شمال غربی و غرب و جنوب غربی مورد تهدید جدی تروریست های داعش قرار گرفت. به گونه ای که بخشی از مردم اربیل با نگرانی از تهدیدات داعش نسبت به تخلیه این شهر اقدام نمودند و بدین خاطر نیچروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان عراق به منظور رفع نگرانی مردم، با صدور بیانیه ای از مردم اقلیم کردستان درخواست کرد «به دور از نگرانی در مناطق خود بمانند و زندگی عادی خود را ادامه دهند.» روند پیروزی های داعش در برابر کـُردها با تصرف جلولاء در استان دیالی در روز دوشنبه11 آگوست تکمیل شد.
 
علل حمله داعش به مناطق کـُردی
پس از این تحرک نظامی و اشغال مناطق توسط داعش، این گروه با صدور بیانیه ای تحت عنوان «نبرد فتح مناطق مرزی بین ولایت نینوی و استان دهوک»، هدف اصلی این درگیری ها را «تصرف کامل تمام منطقه» اعلام نمود، در این اطلاعیه داعش دلیل عمده حمله به این مناطق را اعلام می کند و می نویسد: از آغاز این ماه (آگوست) دولت اسلامی حمله ای را آغاز کرده و تاکنون این حملات ادامه دارد، در نتیجه این حملات، اقلیم کردستان بخش وسیعی از مناطق شمال غربی را از دست داد. این مناطق بعد از سال 2003 از سوی نیروهای پیشمرگ تصرف شده بود و این سوای از مناطقی است که پس از 9 ژوئن 2014 آنها را تصرف کرده بود. داعش در ادامه می نویسد: با این اقدام، اقلیم کردستان به مرزهای تعیین شده از سوی حکومت مرکزی عراق در قرارداد الجزایر در 1975 بازگشت.
البته صفحه های نزدیک به داعش در شبکه های اجتماعی دلایل انتقال جنگ از جبهه‌ جنگ با سپاه عراق به جنگ با نیروهای پیشمرگ را اعلام کرده اند. در این نوشته ها چند عامل برای تغییر جبهه جنگ به سوی مناطق کردنشین اعلام شده اند.
براساس اطلاعیه جدید دولت اسلامی عراق و شام (داعش) پس از 9 ژوئن 2014 که شهر موصل از سوی اعضای داعش اشغال شد، اقلیم کردستان 40 درصد مناطقی را که به عنوان “مناطق مورد مناقشه” نام برده می شود تصرف کرد که این اولین تغییر در مرزهای جغرافیایی در داخل خاک عراق بعد از سال 2003 و سقوط رژیم بعثی در عراق است.
همچنین آمده است: پس از آنکه نیروهای پیشمرگ برای فرار از قانون چند منطقه خارج از مرزهای اقلیم کردستان که به عنوان مناطق مورد مناقشه از آنها یاد می شود را تصرف کرده اند که از دیاله شروع شده تا به موصل می رسد، نیروی مشترکی تشکیل شد.
همچنین اشاره می کند که‌ هنگامی که نیروهای ارتش عراق در مقابل نیروهای داعش شکست خورده اند، نیروهای پیشمرگ این مناطق را تصرف کرده اند و این مناطق که به عنوان مناطق مورد مناقشه شناخته می شود به دست نیروهای پیشمرگ افتاد.
علاوه بر آنکه داعش و هواداران آن برای حملات نظامی خود به مناطق کـُردنشین چه بهانه ها و یا دلایلی تبیین کرده اند، برخی از مقامات و کارشناسان منطقه نیز دلایلی برای این اقدام داعش متصور هستند دلایلی همچون:
علی عونی، عضو رهبری حزب دموکرات کردستان و مسئول شاخه 20 شیخان حزب دموکرات در گفتگو با سایت رسمی این حزب اعلام کرد: سیاست جنگی نیروهای پیشمرگ در گذشته سیاستی دفاعی بوده، زیرا این جنگ، جنگ نیروهای پیشمرگ نبود، بلکه جنگ طایفه ای بود به همین دلیل نمی خواستیم در آن دخالتی بکنیم و به بخشی از این جنگ تبدیل شویم، اما پیشبینی می شود که عاملی خارجی وجود دارد که قصد دارد کُرد را وارد این جنگ کند و هدف این برنامه هم این است که کُردها از حقوق مشروع خود دست بردارند که عبارتند از: استقلال و آزاد کردن مناطق کردستانی خارج از مرزهای اقلیم. هم اکنون فشار زیادی بر روی نیروهای داعش وجود دارد و احساس شکست می کنند و می خواهند راهی به سوی سوریه برای خود بگشایند، زیرا شنگال مانعی است بر سر کنترل مرزهای سوریه از سوی آنان. اما آسوس هردی، کارشناس سیاسی کُرد هم به خبرگزاری رویترز گفته است: «داعش مطلع شده که آمریکا از همکاری میان سنی، شیعه و کردها حمایت می کند. داعش تلاش می کند مناطق همجوار مرز ترکیه، سوریه و عراق را برای خود امن کند اما این مسئله بدون توسعه آن به اقلیم کردستان عراق ممکن نیست.» همچنین بر اساس نقشه ای که از سوی یکی از پایگاه های رسمی این گروه منتشر شده است، داعش هدف بزرگی را از اشغال شنگال دنبال می کند که آن، زمینه سازی برای کنترل استان حسکه در سوریه می باشد. داعش با پیاده کردن نقشه خود و اشغال شنگال، اشغال استان حسکه را آسان می کند. استانی که داعش چند سال است که برای اشغال آن با مدافعین کُرد سوریه جنگ می کند.
جاشوا لاندیس، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه اوکلاهمای آمریکا در مصاحبه با سایت تحلیلی فرانت لاین می گوید: «من معتقد هستم که داعش به دنبال گرفتن بغداد و یا حلب نیست. داعش به دنبال تسلط بر کردها و نفت آنها است. داعش به دنبال غلبه بر آن چه خود عناصر ضعیف در عراق یعنی کردها می داند، است؛ آنها که نفت و پول دارند.»
 
علل شکست کـُردها
پس از آنکه نیروهای نظامی و امنیتی عراق دهم ژوئن نتوانستند در برابر حمله تروریست ها به موصل مقاومت کنند، بارها مقامات اربیل، عدم مقاومت ارتش عراق در برابر تروریست ها را سرزنش کرده و آن را به سخره گرفتند که چگونه 4 لشکر عراق نتوانستند در برابر داعش از موصل حمایت کنند. به طور مثال نیچروان بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان روز دهم ژوئن همزمان با اشغال موصل با صدور بیانیه ای در خصوص وضعیت امنیتی موصل و تسلط داعش بر این استان عراق، می گوید: «متأسفانه ناتوانی و ضعف عملکرد ارتش و نیروهای امنیتی عراق در تأمین امنیت شهروندان موصل، موجب شد تا نیروهای گروه تکفیری داعش، موصل را تحت کنترل خود درآورند که این امر تهدید بزرگی در این مناطق به شمار می رود.» با سقوط سریع و عجیب مناطق غرب رودخانه دجله و به ویژه شنگال و همچنین مناطق شرکان، گویر، مخمور و جلولاء و عدم مقاومت نیروهای پیشمرگ در این مناطق، اکنون این سئوال مطرح است؛ که اگر عدم مقاومت ارتش و نیروهای امنیتی سـنُی در برابر داعش به دلیل سیاستهای نادرست دولت نوری مالکی در بغداد محسوب می شد، اکنون عدم مقاومت نیروهای پیشمرگ در برابر نیروهای داعش و رها کردن جمعیت کـُرد این مناطق در برابر داعش و یا نزدیک شدن نیروهای داعش تا 40 کیلومتر اربیل به عنوان مرکز اقلیم کردستان عراق نتیجه چیست؟ در حالی که مردم و گروه های مقاومت فلسطینی بیش از یک ماه در برابر حملات وحشیانه ارتش قدرتمند اسرائیل مقاومت کردند، چگونه نیروهای پیشمرگ نتوانستند چند روز در برابر نیروهای داعش که حداکثر سلاح سنگین آنان خمپاره و کاتیوشا می باشد، مقاومت کنند؟
البته در توجیه این موضوع سخنان مختلفی گفته شده است که به بخش هایی از آن اشاره می شود:
 
الف- برتری سلاح های نیروهای داعش در برابر نیروهای پیشمرگ؛
فواد حسین، رئیس دیوان ریاست مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان می گوید: نیروهای پیشمرگ در مرزی به گستردگی 1500 کیلومتر با داعش در حال جنگ هستند که این مرزها از موصل تا خانقین را در برمی گیرد. وی افزود: داعش قصد داشت به اربیل برسد، اما با شکست مواجه شد. پس از آنکه داعش توانست هزاران اتومبیل نظامی و انبارهای تسلیحات سنگین و سبک را از شش تیپ ارتش و همچنین نیروهای پلیس عراق را با اشغال موصل بە دست آورد، موازنات قدرت به نفع داعش تغییر کرد.
وی همچنین در خصوص پیشروی های داعش در شنگال گفت: در اطراف راه اصلی شنگال به فاصله 70 کیلومتر، عشایر عرب سنی مذهب سکونت دارند و برای رسیدن به شنگال داعش می بایست این راه را کنترل می کرد و به دلیل اینکه این راه استراتژیک در دست همپیمان و هواداران داعش بود و متأسفانه عشایر عرب نیز از این گروه حمایت می کنند، داعش توانست به هدف خود برسد.
رئیس دیوان ریاست اقلیم کردستان تأکید کرد که کنترل راه شنگال موجب مشکلاتی جدی برای نیروهای پیشمرگ در شنگال و انجام عملیات نظامی توسط این نیرو ایجاد کرد، به همین دلیل داعش توانست با حمایت های عشایر عرب سنی، شنگال را اشغال کند.
محسن عثمان یکی از نمایندگان اتحادیه میهنی کردستان در مجلس عراق در گفتگو با خبرگزاری «المدی پرس» گفت: «عناصر تروریستی داعش از سلاح هایی به‌ مراتب برتر از نیروهای پیشمرگ، برخوردارند، بنابراین نیروهای پیشمرگ نیازمند همکاری دولت فدرال از جمله پشتیبانی هوایی هستند تا بتوانند خانواده های محاصره شده در شنگال را نجات دهند.» محمدحاجی محمود دبیرکل حزب سوسیالیست دموکرات کردستان عراق نیز می گوید: داعش با سه سال تجربه جنگ در سوریه و مسلح بودن به‌ 80 درصد تسلیحات تصرف شده از انبارهای چهار لشکر ارتش عراق که همگی تسلیحات پیشرفته آمریکایی بودند، به مناطق تحت کنترل نیروهای پیشمرگ حمله و این مناطق را اشغال کرد.
این ادعاها در حالی است که در اظهارات شاهدان عینی و گزارشات منتشره از مناطق درگیری اثری از بکارگیری سلاح ها و تجهیزات پیشرفته توسط نیروهای داعش مشاهده نشد و حتی محمود سنگاوی، فرمانده نیروهای پیشمرگ اتحادیه میهنی در این رابطه می گوید: «نیروهای داعش تنها اسلحه های کلاشنیکوف و آرپیجی در اختیار دارند و فاقد هرگونه سلاح پیشرفته هستند که موجب بیم نیروهای پیشمرگ بشود.» هلگورد حکمت، سخنگوی وزارت پیشمرگه اقلیم کردستان، یک روز بعد از سقوط شنگال گفته بود که نیروهای پیشمرگ هم ‌اکنون توان و سلاح سنگین لازم برای جنگ با داعش را دارند.
 
ب- ناتوانی نیروهای پیشمرگ؛
برخی برای پیروزی های نیروهای داعش و شکست های اخیر نیروهای پیشمرگ دلایل دیگری را نیز مطرح می سازند:
1- وجود مشکل داخلی در نیروهای پیشمرگ؛ فواد حسین، رئیس دیوان ریاست اقلیم کردستان در گفتگو با روزنامه شرق الاوسط گفت: تاکنون تهدید داعش برای امنیت اقلیم کردستان وجود دارد و عقب نشینی نیروهای پیشمرگ هم به دلیل وجود مشکلات در صفوف این نیروها بوده است.
2- فقدان نیروهای نظامی آموزش دیده؛ دولت اقلیم کردستان در یکی از بیانیه های خود فقدان نیروهای نظامی آموزش دیده را از نقاط ضعف نیروهای پیشمرگ دانسته است.
3- فقدان تجربه حضور در جبهه جنگ؛ کنت پالک، کارشناس مسائل سیاسی- نظامی خاورمیانه و تحلیلگر سابق در سازمان سیا به مجله تایم گفته است «برخی از این که ستیزه جویان داعش در مدت زمان کمی توانستند بخش هایی از مناطق مرکزی عراق را تصرف کنند شگفت زده شدند اما عقب نشینی نیروهای پیشمرگ در برابر داعش و پیش روی سریع داعش در مناطق کردنشین علیرغم اعلام آمادگی آنها، باعث تعجب بیشتری شد هر چند در این شکست عواملی از جمله فقدان تجربه حضور در جبهه جنگ در بیش از دو دهه گذشته می تواند علت این عقب نشینی نیروهای پیشمرگ و ناتوانی آنها در برابر حملات داعش باشد. تحلیلگر سابق سیا افزود: «نیروهای پیشمرگ امروزی شبیه نیروهای پیشمرگ کُرد در دهه های 1960 و 1970 نیستند که در مقابل سلطه ترکیه و عراق مبارزه می کردند. کردستان به طور اساسی تغییر کرده است. نیروهای پیشمرگ امروزی مردان سخت کوش کوهستان نیستند که یاد گرفته بودند، چگونه بجنگند. پیشمرگان امروز بزرگ شده شهر هستند و تجربه حضور در جنگ و شرکت در درگیری رو در رو را ندارند.» کنت پالک هر چند اشاره می کند که در میان نیروهای پیشمرگ فرماندهای باتجربه وجود دارد اما می گوید این فرمانده هان نیز در بیش از دو دهه گذشته در هیچ جنگی حضور نداشته اند.» همچنین جان درَیک تحلیلگر مسایل عراق در موسسه مشورتی AKE)می گوید: «پیشمرگ ها تاکنون فقط در پست های ایست و بازرسی نگهبانی داده اند و در جنگی جدی آن هم در جاهایی که با آن آشنایی ندارند و دارای ساکنین غیر کرد نیز هستند، درگیر نشده اند.»
4- تفاوت نسل های قدیم و جدید پیشمرگ؛ مایکل نایت، پژوهشگر موسسه واشنگتن برای سیاست های خاورمیانه در این باره به خبرگزاری فرانسه می گوید: «نیروهای پیشمرگ لایق لقب پیشمرگ هستند اما لزوما آماده روبرو شدن با وضعیت جدید کنونی نشده بودند» مایکل نایت می افزاید: «مشهور بودن آنها به پیشمرگان جنگجو قابل انکار نیست. اما انتساب این لقب به نسل جدید نیروهای پیشمرگ که هرگز گریلا نبوده اند، مناسب نیست»
5- عدم انسجام این نیروها و فقدان برنامه ریزی؛ محمود حاجی عمر عضو کمیسیون امور پیشمرگ در پارلمان اقلیم کردستان می گوید: «مشکل ما در کمبود و فزونی نیست، ما نیروهای زیادی در این مناطق داریم و مشکل، ناشی از عدم انسجام این نیروها و فقدان برنامه ریزی است.» آنتونی کردسمن، پژوهشگر مرکز مطالعات راهبردی بین المللی نیز در این باره می گوید: «نیروهای پیشمرگ پیش از این فقط وظیفه داشتند نقاط محدود و گذرگاه هایی را بین استان های اربیل، سلیمانیه و دهوک با سایر نقاط عراق را در دست داشته باشند. اما کردها اکنون در منطقه ای گسترده با دولت اسلامی (داعش) مرز مشترک دارند و این مسئله موقعیت مشکلی را به وجود آورده است.» این پژوهشگر تاکید می کند «نیروهای پیشمرگ برای مقابله با نیروهایی مانند داعش سازماندهی نشده اند.»
6- اعتماد به نفس بیش از حدّ؛ رمزی ماردینی که پژوهشگر همکار در موسسه شورای آتلانتیک(Atlantic Council)  می باشد معتقد است: «یکی از نقاط ضعف عمده در تاریخ کردها این بوده است که همواره در بدترین شرایط ممکن اعتماد به نفس بیش از حدی داشته اند.» کردها همیشه در مورد توانمندی های نظامی و ساختار امنیتی خود اغراق کرده اند. از جنبه ای استراتژیک آنها باید از اعتماد به نفس بیش از حدشان می کاستند و به لفاظی هایشان پایان می دادند، اما احتمالا بسیاری از آنها تبلیغات خود را باور کرده اند.»
7- ناتوانی در دشت؛ پیتر هارلینگ از گروه بحران بین الملل می گوید: «اگرچه نیروهای پیشمرگ ورزیده، مجهز و با انگیزه هستند اما آنها در مناطق (ناهموار) خود توانا هستند نه در دشت های اعراب.»
8- ناتوانی عمومی؛ توبی داج، مدیر بخش خاورمیانه مدرسه اقتصاد لندن با اشاره به گسترش 40 درصدی قلمرو کردهای عراق در سایه حمله داعش و فرار نیروهای ارتش عراق به آژانس خبری فرانسه گفته است: «کُردها بخش عظیمی از یک کیک را گاز گرفته اند که زمان بسیار زیادی برای هضم آن لازم دارند.» وی می افزاید: «کُردها از نظر نظامی و اقتصادی به اندازه ای قوی نیستند که بتوانند این مناطق تصرف شده را نگاه دارند.» چارلز دِن که در زمان دولت بوش در کاخ سفید بر روی مسایل عراق کار کرده است، نیز معتقد است: «من تردید دارم که نیروهای مسلح حکومت کردستان عراق به لحاظ نظامی آنقدر توانمند باشند، و یا مخصوصا اینکه مایل باشند، که جنگ را به نقاط دورتر از مرزهای جنوبی شان بکشانند.»
اما مصطفی سید قادر وزیر پیشمرگ دولت اقلیم کردستان عراق بعنوان بالا ترین مقام مسئول و ذی ربط معتقد است: «یکی از عوامل این عقب نشینی، کمبود اسلحه نیروی پیشمرگ و قدیمی بودن این سلاح ها بود که مربوط به ارتش رژیم سابق عراق هستند. عامل دوم نیز کمبود مهمات بود. نیروهای پیشمرگ با این سلاح ها نمی توانستد در برابر آتش سهمگین دشمن مقاومت کنند. عامل سوم، طول مسافت بین نیروهای پیشمرگ و داعش بود. پیشمرگ ها ابتدا در دشت وسیعی بدون هیچگونه سنگر و خاکریزی مستقر شدند و سپس به سنگربندی اقدام کردند. »
 
ج- عقب نشینی تاکتیکی؛
برخی از مقامات کـُرد همچون شوان محمد طاها و قاسم حسین برجس نمایندگان کردها در مجلس عراق و محمد صدیق جگرخون نماینده حزب دموکرات کردستان عراق در ایران، پس از سقوط شنگال عدم مقاومت نیروهای پیشمرگ را «اقدامی تاکتیکی» خواندند.
اما سخنگوی وزارت پیشمرگ، هلگورد حکمت با رد این ادعا گفت که «کسی به آنها دستور نداده بود که از جبهه های جنگ عقب نشینی کنند. آنها در انجام وظیفه خود کوتاهی کردند.»
 
د- عقب نشینی خودسرانه؛
با مشخص شدن عقب نشینی نیروهای پیشمرگ از رویارویی با داعش، ابتدا عماد احمد عضو دفتر سیاسی اتحادیه میهنی کردستان اعلام کرد: «عقب نشینی غیرمنتظره نیروهای پیشمرگ از منطقه شنگال کاری اشتباه و جبران ناپذیر بود و نیروهای پیشمرگ می بایست در برابر حملات داعش مقاومت بیشتری نشان می دادند. وی در ادامه از تشکیل کمیته ای حقیقت یاب برای بررسی جزئیات و دلایل اصلی حوادث اخیر به ویژه خروج نیروی پیشمرگ از شنگال و زومار و کنترل این مناطق توسط داعش خبر داد.» عادل مراد رئیس شورای مرکزی اتحادیه میهنی نیز در صفحه شخصی خود در شبکه‌ اجتماعی فیسبوک درباره عقب نشینی نیروهای پیشمرگ از برخی از مناطق و اشغال این مناطق از سوی داعش نوشت: «ضروری است کمیته ای پارلمانی برای بررسی و شناسایی علل و عوامل شکست و عقب نشینی غیر منتظره نیروهای پیشمرگ در جبهه های جنگ علیه داعش به‌ ویژه‌ در منطقه شنگال تشکیل شود.»
سپس از مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان در پیامی اعلام کرد که پس از رویدادهای شنگال و واقعه تلخی که برای شهروندان ایزدی به وجود آمد، مسئولین امنیتی و نظامی و حزبی مقصر در اشغال منطقه شنگال، از مناصب خود برکنار می شوند و کمیته ای حقیقت یاب نیز برای بررسی موضوع تشکیل خواهد شد و این کمیته درخصوص مجازات کسانی که در حفاظت و دفاع از مردم و نیروی پیشمرگ اهمال کرده اند تصمیم گیری می کند.
سایت هفته نامه باس وابسته به حزب دموکرات کردستان به نقل از منبعی در نیروهای زرهی اقلیم کردستان گزارش داد: به دستور مسعود بارزانی فرمانده واحد یک زرهی و مسئول امنیتی شنگال زندانی شده اند.
این منبع همچنین اعلام می کند: تصمیم بر این است که در مدت زمانی کوتاه هر دو مسئول به اتهام اهمال در دفاع از شنگال در مقابل عناصر داعش، تحویل دادگاه نظامی شوند و دادگاه حکم آنها را صادر کند.
سخنگوی وزارت پیشمرگ، هلگورد حکمت نیز در این رابطه گفت که فرماندهان مسول آن عقب نشینی، تحت بازجویی قرار گرفته اند. البته باید اقدامات بیشتری انجام داد تا بتوان اعتماد ایزدی ها را که فکر می کنند پیشمرگ به آنها خیانت کردەاند ڤه دوباره به دست آورد. البته گفته می شود مسعود بارزانی رهبر اقلیم کردستان عراق همه فرماندهان پیشمرگ در مناطق کُردنشین استان نینوا را تغییر داده و فرماندهان جدید را به‌ جای آنها منصوب کرده است. از جمله کاکه امین نجار عضو دفتر سیاسی این حزب را از فرماندهی محور عملیاتی گویر کنار گذاشته و به جای وی، سیروان بارزانی عضو رهبری حزب را منصوب کرده است. دلیل این تصمیم شکست های پی در پی نیروهای پیشمرگ اقلیم کردستان در مقابل داعش در استان نینوی عنوان شده است. مصطفی سید قادر وزیر پیشمرگ دولت اقلیم کردستان عراق اذعان دارد که: «برخی از فرماندهان نیروهای پیشمرگ نتوانستند به طور مطلوب به وظیفه خود عمل کنند و بدون دریافت هیچگونه دستوری از جبهه عقب نشینی کردند. همین مسئله موجب آواره شدن تعداد زیادی از اهالی مناطق کردنشین و پیچیده تر شدن اوضاع شد. به دنبال این عقب نشینی، مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان و فرمانده کل نیروهای پیشمرگ کمیته ای حقیقت یاب برای تحقیق در خصوص علت عقب نشینی نیروهای پیشمرگ تشکیل داد. این کمیته هفته گذشته کار خود را آغاز کرد و تحقیقات آن همچنان ادامه دارد و مسئولان این عقب نشینی احتمالا” به اخراج از نیروی پیشمرگ و زندان محکوم خواهند شد.»
 
انتقادات از عدم مقاومت نیروهای پیشمرگ؛
عدم مقاومت نیروهای پیشمرگ در برابر تروریست های داعش و شکل گیری جنایات شنگال، منجر به شکل گیری انتقادات گسترده از وضعیت نیروهای پیشمرگ گردید که به برخی از آنان اشاره می شود؛
هَلُو پنجوینی مسئول شاخه موصل اتحادیه میهنی کردستان در گفتگو با نشریه لوین گفت: اهالی شنگال اعتمادشان را به حزب دموکرات کردستان از دست داده اند زیرا آنها از این مردم دفاع نکردند.
وی افزود: ایزدی ها از عقب نشینی نیرهای پیشمرگ از شنگال را به عنوان خیانت به وطن نام می برند.
وی افزود: این عقب نشینی نه تنها به ضرر حزب دموکرات و رئیس اقلیم و کُردها بود، همزمان موجب بروز بی اعتمادی عمیق مردم شنگال نسبت به حزب دموکرات کردستان شد که پیشتر کنترل شنگال را در دست داشتند.
این مسئول اتحادیه میهنی تأکید کرد: عقب نشینی بدون هیچ مقاومتی از شنگال در میان مردم این شهر با عنوان خیانت نام برده می شود و آنها این اقدام را خیانتی ملی می نامند.
وی خاطرنشان کرد: می بایست حزب دموکرات کردستان از مردم شنگال عذرخواهی می کرد.
همزمان هَلُو احمد عضو شورای رهبری اتحادیه میهنی، عقب نشینی نیروی پیشمرگ از شنگال را به عنوان اشتباهی تاریخی نام برد و تأکید کرد که باید از افکار عمومی معذرت خواهی شود و با فرستادن نیروهای نظامی به این مناطق، تلاش شود اعتماد مردم جلب شود.
عماد یوخنا یکی از رهبران ائتلاف الرافدین در این خصوص می گوید: نیروهایی که مسئولیت حفظ امنیت مناطق شنگال، الحمدانیه، تلکیف و ناحیه برطله، بعشیقه و همه روستاهای صحرای نینوا را بر عهده داشتند از این مناطق گریخته و موجب شده اند که عناصر تروریستی داعش بدون هیچگونه مقاومتی کنترل این مناطق را در دست بگیرند، بنابراین مسعود بارزانی نباید تنها به سرزنش و برکناری آنها اکتفا کند، بلکه باید آنان را محاکمه و مجازات نماید. شیخ محمد آلبو ذیاب رئیس شورای عشایر استان نینوا در گفتگو با خبرگزاری «الغد پرس» می گوید: «نیروهای پیشمرگ به عقب نشینی شرم آوری از مواضع خود در شنگال، زمار و سد موصل به سوی استان دهوک دست زدند و این مناطق مهم و حیاتی را در اختیار عناصر تروریستی قرار دادند.»
غریب حسو نماینده ی جنبش دموکراتیک کردهای سوریه در اقلیم کردستان عراق نیز میگوید: «نیروهای پیشمرگ تحت امر حزب دموکرات کردستان عراق، شنگال را در سینی طلا به داعشی ها تسلیم کردند و یک نقطه ی تاریک در کارنامه ی این حزب ثبت شد. به راستی این اقدام پیشمرگ های دموکرات جای تاسف دارد. ما در مورد شیوه ی فرار نیروهای پیشمرگ اطلاعات ریز و دقیق داریم. آنان سوار بر ششصد خودرو از شنگال فرار کردند و کردهای ایزدی را در چنگال داعش رها کردند. فکرش را بکنید اگر هر خودرو تنها حامل پنج نفر از نیروهای پیشمرگ بوده باشد، با یک حساب سرانگشتی متوجه می شویم که سه هزار نفر از این نیروها از شنگال فرار کرده اند. بخشی از آنان، از طریق گذرگاه تل کوچر به شمال سوریه فرار کردند و از طریق گذرگاه سمالکا به اقلیم بازگشتند. ما از همه ی این جزییات خبر داریم و آنان باید در مقابل این اقدامات خود پاسخگو باشند.»
غریب حسو در ادامه افزود: «رفقای ما درست در لحظاتی که نیروهای پیشمرگ در حال فرار بودند به آنها مراجعه کرده و از آنها خواهش کرده اند به مقاومت ادامه دهند. اما فرمانده ی نیروها خطاب به دوست ما می گوید: ما دستور داریم که حتما از این جا عقب نشینی کنیم. خوشبختانه دوستان ما از تمام این سخنان فیلم گرفته اند و فایل های ویدیویی آن نزد ما موجود است. رفقای ما حتی پیشنهاد کرده اند که نیروهای پیشمرگ، سلاح و امکانات خود را در اختیار نیروهای مردمی و مدافعین کُرد سوری بگذارند اما آنان این پیشنهاد را رد کرده و به سرعت از صحنه گریختند. به راستی این موضوع جای تاسف دارد. آنان دقایقی پیش از فرار، به سوی مردم کُرد ایزدی تیراندازی کردند و متاسفانه دو کُرد ایزدی در این رویداد جان خود را از دست داده و چند نفر نیز مجروح شدند».
از سوی دیگر جمیل بایک رئیس شورای رهبری پ.ک.ک از مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان انتقاد کرده و بر این باور است که سخنان بارزانی در مورد دلایل ترک شنگال توسط نیروهای پیشمرگ، مبهم و غیرقابل توجیه است و فرار این نیروها باعث شده که کردهای ایزدی شنگال در دست داعش اسیر شوند.بایک در ادامه می گوید: «دو هفته قبل از آن که شنگال توسط داعش تسخیر شود، پ.ک.ک به مسئولین اقلیم هشدار داده است اما فرماندهان نیروهای پیشمرگ هیچ گونه تدبیری اتخاذ نکرده و بدون آن که گلوله ای شلیک کنند، از شنگال گریخته اند. اقلیم کردستان عراق و نیروهای پیشمرگ اعلام می کنند که ما سلاح نداریم و اگر سلاح و تجهیزات خوب در اختیار داشته باشیم حاضریم با داعش بجنگیم. این رویکرد غلطی است، نباید چنین بگویند. شاید این درخواست براساس منش و شیوه ی شکل گیری آنان صحیح باشد اما در کل درست نیست. همان قدر که داعش سلاح در اختیار دارد نیروهای پیشمرگ هم سلاح و تجهیزات دارند. اما داعش می جنگد و نیروی پیشمرگ حاضر نیست بجنگد. داعش یک قدرت ایدئولوژیک است و نمی توان پیشروی های این گروه را فقط به برتری تسلیحاتی ربط داد. البته قدرت های بین المللی بزرگی هم از آنان حمایت می کنند. این در حالی است که قدرت نیروهای پیشمرگ از هم پاشیده شده است. آنها این اواخر فقط به دنبال تجارت و ماشین و ویلا و پول بوده اند. کسی که به این مسائل بیاندیشد، توان جنگ ندارد. نیروهای پیشمرگ فاقد ایدئولوژی و آموزش سازمانی هستند. آموزش نظامی آنان هم بسیار محدود است. آنها باید به سرعت آموزش ببینند تا بتوانند در میدان جنگ مقاومت کنند. وقتی که موصل را اشغال کردند ما فراخوان دادیم و خطاب به اقلیم کردستان اعلام کردیم که داعش قصد حمله به کُردها را دارد و باید در برابر این خطر بزرگ متحد شویم و نیروی دفاعی مشترک ایجاد کنیم. ما اعلام کردیم که خطر مزبور همه ی کُردهای سوریه، عراق و ترکیه را تهدید می کند و باید شورای فرماندهی مشترک ایجاد کنیم اما مسئولین اقلیم حرف ما را جدی نگرفتند و شنگال و مخمور مورد هجوم داعش قرار گرفت. مسئولین اقلیم نه تنها مساله ی موصل بلکه حمله به شنگال و مخمور را هم جدی نگرفتند. اگر مسئولین اقلیم و احزاب سیاسی اقلیم حرف ما را جدی می پنداشتند و پیشنهاد ما را می پذیرفتند داعش تا این اندازه پیشرفت نمی کرد. نتایجی به بار آمد که دولت اقلیم آسیب دید و پ.ک.ک متضرر نشد.
محمد حاجی محمود رهبر حزب سوسیالیست دموکرات کردستان از زاویه ای دیگر به این موضوع می نگرد و می گوید: جای تأسف دارد نیرویی که 22 سال برایش هزینه شد نتوانست 22 ساعت در مقابل حمله داعش مقاومت کند. بعد از جنگ داخلی میان اتحادیه میهنی و حزب دموکرات کردستان، این دو حزب به این تصور که دیگر خطر خارجی نمانده است نیروهای نظامی خود را به حاشیه راندند. نیروهای پیشمرگ به گونه ای به حاشیه رانده شده اند که در پارلمان اقلیم کردستان گفته شده اگر پرسنل پیشمرگ با تصادفات رانندگی یا حوادث طبیعی همچون مار و عقرب گزیدگی بمیرند، وزارت شهیدان آنها را به عنوان شهید ثبت نمی کند مگر اینکه شخصی با ضرب گلوله آنها را بکشد.
وی افزود: نیروهای پیشمرگ به خوبی آموزش داده و آماده نشدند، به همین دلیل توانایی جنگ کردن را نداشت و از میدان جنگ فراری شدند.
رهبر حزب سوسیالیست دموکرات تأکید می کند: انجام تحقیقات و بازجویی از آنها تصمیمی درست است، اما چرا رهبری سیاسی اقلیم کردستان به تشکیل نیرویی سازماندهی شده و ملی برای دفاع از کردستان نیاندیشیده است.
وی معتقد است: «درست است کە باید مورد بازجویی و تحقیق قرار گیرند اما چرا رهبری سیاسی کردستان ٢٢ سال است کە بە این نیاندیشیدە کە یک نیروی سازماندهی شدە ملی ایجاد کند.»
 
عقب نشینی با اهداف سیاسی
برخی از جریانات و شخصیت ها عدم مقاومت نیروهای پیشمرگ در شنگال و سایر مناطق را بر اساس اراده سیاسی و با اهداف خاص ارزیابی کرده و معتقدند: نیروهای پیشمرگ به معنای واقعی نمی خواستند در استان نینوی که مرکز اصلی درگیری با داعش است بجنگد؛ چرا که آنها به دنبال درگیر کردن آمریکا و رفع کمبود بودجه خود هستند.
محمد الصهیود نماینده ائتلاف دولةالقانون در مجلس عراق در گفتگو با خبرگزاری «الغد پرس» میگوید: «اکنون سناریو جدید و خطرناکی در عراق در حال اجرا است و آن توافق هایی است که بین دولت اقلیم کردستان و برخی از قدرت های جهانی از جمله آمریکا برای تجهیز نیروهای پیشمرگ به سلاح های سنگین و مدرن به بهانه دفاع از اقلیم کردستان در برابر تهاجم اخیر داعش و نزدیک شدن عناصر آن به مرزهای اقلیم از جمله شنگال است.» الصهیود می افزاید: «ورود نیروهای داعش به موصل با هماهنگی دولت اقلیم کردستان و با حمایت صهیونیست ها و ترکیه صورت گرفت و رئیس اقلیم کردستان نیز چند روز پیش از آمریکا خواستار تجهیز نیروهای پیشمرگ به هواپیماهای جنگنده شده که همه این تحرکات اقداماتی از پیش برنامه ریزی شده برای تجهیز نیروهای پیشمرگ به سلاح های سنگین و هواپیماهای پیشرفته است.» دکتر احسان الشمری، استاد دانشگاه بغداد عقب نشینی نیروهای پیشمرگ را یک تاکتیک می داند و می گوید: «عقب نشینی نیروهای پیشمرگ را می توان یک تاکتیک دانست. کردها می خواهند واشنگتن سلاحی را که آنها در بازار سیاه می خرند، در اختیار آنها قرار دهد. همچنین جاشوا لاندیس، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه اوکلاهمای آمریکا در مصاحبه با سایت تحلیلی فرانت لاین گفته است: «نیروهای پیشمرگ می توانند در برابر داعش مقاومت کنند. آنچه که نیروهای پیشمرگ ادعا می کنند که عقب نشینی آنها به دلیل کمبود سلاح و مهمات بوده قابل باور نیست. آنها از این امر برای گرفتن کمک بیشتر از آمریکا استفاده کردند.»
در هر صورت شکست نیروهای پیشمرگ حزب دموکرات در مناطق زمار، کِسک، ربیعه و مرز یعروبیه و شنگال، شکست نیروهای حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان و حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) در مناطق شیرکان و پل استراتژیک خازر، گویر و مخمور در شمال غربی و غرب و جنوب غربی اربیل، و شکست نیروهای اتحادیه میهنی کردستان در منطقه جلولاء در برابر نیروهای داعش، همانند شکست نیروهای نظامی عراق در موصل ابهامات بسیاری به وجود آورد که در خوشبینانه ترین ارزیابی، توانمندی نیروهای پیشمرگ را زیر سئوال بزرگ خواهد برد. البته در بدترین ارزیابی وجود توطئه با اهداف خاص برای دستور عقب نشینی نیروهای پیشمرگ را متصور می سازد. و از عجایب پند آموز تاریخ آن است که دو ماه بعد از آن که مقامات حزب دموکرات کردستان مدعی شدند قبل از سقوط موصل، دولتمردان بغداد را از وجود این توطئه آگاه کرده بودند اما حاکمان بغداد به این هشدارها توجه نکردند و لشگرهای عراقی بدون مقاومت از موصل گریختند، اکنون نیز رهبر پ.ک.ک مدعی است 2 هفته قبل از سقوط شنگال، به مسئولین اقلیم هشدار داده شده بود اما رهبران اقلیم کردستان هیچ گونه تدبیری اتخاذ نکرده و نیروهای پیشمرگ بدون آن که گلوله ای شلیک کنند، از شنگال گریخته اند.
استقرار گروه های مسلح که عمدتاً وابسته به جریانات تکفیری داعش و یا بعثی می باشند، در مناطق استان های نینوی (موصل)، کرکوک، صلاح الدین و دیالی و همجوار با اقلیم کردستان چالش بزرگی بود که در هر حال اقلیم کردستان را با خطرات جدی روبرو می سازد. نخست آنکه هر چند گروه های مسلح مخالف دولت عراق به دنبال رویارویی با ارتش عراق می بودند اما تحولات ماه آگوست نشان داد اقلیم کردستان عراق جزءاهداف استراتژیک داعش می باشد.
از طرفی در سال های گذشته هسته های جریانات افراط گرای تکفیری در اقلیم کردستان فعالیت های قابل توجهی داشته اند و در بحران سوریه نیز جوانان کـُرد عراقی مشارکت فعالی داشته اند. آنگونه که لاهور شیخ جنگی، مسئول سازمان امنیت اقلیم کردستان میگوید: «تاکنون در سلیمانیه و حلبجه بیش از 100 جوان، در اربیل و بادینان بیش از 60 نفر و در کرکوک و دوزخورماتو نیز حدود 60 الی 70 نفر تحت لوای جهاد به گروه های تکفیری فعال در سوریه پیوسته اند.» و وزارت اوقاف و امور دینی اقلیم کردستان عراق از کشته شدن 35 تن از جوانان کرُد اقلیم در صفوف نیروهای داعش در سوریه خبر می دهد. البته جوانان اقلیم کردستان که به سوریه رفته اند نه تنها با ارتش سوریه می جنگند بلکه بر اساس اعتقادات خاص خود حتی با کـُردهای سوریه نیز جنگیده اند. صالح مسلم، رهبر حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه در این خصوص میگوید: «اغلب آن افرادی که در قامیشلو، ترب سپی و مناطق دیگر ما عملیات انتحاری انجام می دهند، همان جوانانی هستند که از اقلیم کردستان عراق وارد مناطق ما می شوند.»
همچنین جعفر حنان نماینده حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه در اقلیم کردستان عراق در مصاحبه با روزنامه « الحیات» لندن افزود: بیش از 160 تن از جوانان اقلیم کردستان عراق در کنار نیروهای دولت اسلامی در عراق و شام (داعش) در سوریه در حال جنگ هستند. همه این جوانان از ساکنان مناطق اطراف حلبچه و سلیمانیه هستند». حنان افزود: «این جوانان هیچگونه اطلاعی از اهداف گروهی که در آن فعالیت می کنند ندارند و تنها وعده رفتن به بهشت به آنها داده شده است.» حضور این تعداد نیروی جوان کـُرد عراقی در جنگ بر علیه کـُردهای سوریه در حالی است که اتحادیه علمای دینی و احزاب اسلامی اقلیم بارها با رفتن این جوانان به سوریه تحت لوای «جهاد» مخالفت کرده اند. و خطرناکتر آنکه تعدادی از این جوانان اکنون به اقلیم کردستان عراق بازگشته اند و یا بنا بر گزارش روزنامه واشنگتن پست اکنون 150 جوان کـُرد عراقی در صفوف داعش در موصل و کرکوک و سایر نقاط در حال جنگ می باشند که برخی از آنان در فضاهای مجازی پیام هایی را برای خانواده و دوستان خود گذارده و بشارت آزادی مناطق کـُردی عراق بدست نیروهای داعش را می دهند. از سوی دیگر مریوان نقشبندی سخنگوی وزارت اوقاف و امور دینی اقلیم کردستان در گفتگو با رادیو (رادیو عراق آزاد) گفت: شمار جوانان کُرد اقلیم که طی دو ماه گذشته (ژوئیه و آگوست 2014) به گروه داعش در عراق و سوریه پیوسته اند افزایش یافته و به 400 نفر رسیده است .نقشبندی ضمن خطرناک و تاسف انگیز توصیف کردن پدیده پیوستن جوانان کُرد به داعش افزود: این پدیده وزارت اوقاف و امور دینی اقلیم کردستان را مجبور به تجدید نظر در سخنرانی ها در مساجد و در شیوه تدریس در مدارس دینی کرده است. وی ظهور این پدیده را ناشی از شکست دولت اقلیم کردستان در کار کردن بر روی عقل و خرد جوانان کُرد و ناتوانی در ممانعت آنان از پیوستن به داعش و دیگر گروه های تروریستی دانست. بنابر این حضور گسترده و فاتحانه تروریستهای داعش در منطقه ای به گستردگی چهار استان (نینوی؛ کرکوک، صلاح الدین، دیالی) و با 1035 کیلومتر مرز مشترک با اقلیم کردستان عراق میتواند به کانون بزرگی برای جذب، سازماندهی، آموزش و بکارگیری بخش از جوانان کرد تبدیل گردد که قطعاً برای امنیت داخلی اقلیم کردستان عراق تهدید جدی محسوب می شود.
به هر حال تحولات 3 ماه اخیر عراق به ویژه بحران سقوط موصل، بحران سقوط شنگال و سایر مناطق همجوار اقلیم کردستان، هر چند برای ملت عراق و ساختار سیاسی جدید آن خونبار و پر هزینه بوده است. اما از طرفی به سنگ محکی برای سنجش میزان شناخت و آگاهیِ سیاستمداران عراق و اقلیم کردستان، ارزیابی از قدرت و دقّت تحلیل آنان از تحولات و همچنین شناخت از قدرت نیروهای نظامی عراق اعم از ارتش، پلیس، دستگاه های امنیتی و نیروهای پیشمرگ نیز تبدیل شد که شاید نتایج آن به دستاوردهای گرانبهایی برای ملت عراق تبدیل شود.
 
 کردها و تصرف موصل
 
 
 
کد مطلب: 69364  |  تاريخ: ۱۳۹۳/۶/۱۴  |  ساعت: ۹ : ۵۵